IJSLAND IS EIGENZINNIG. Vandaag vis, morgen graten

De Belgische vissers verdwijnen van de zee. Waarom zou je 100 miljoen frank investeren in een treiler als je met een fax van 20.000 frank wereldwijd vis kan kopen ? De haring wordt een delikatesse in de “Comme Chez Soi”.

Locatie : Reykjavik, Oostende.

De Wilmar ankert voor de Rederscentrale aan de Hendrik Baelskaai in Oostende. De Canadese vlag wappert in de mast, een eerbetoon voor de krachtdadigheid van de Canadezen tegen de (gevreesde) Spaanse vissers. Niet enkel de Wilmar toont demonstratief het dundoek van Canada. Het applaus is begrijpelijk en onvruchtbaar. De vissers dragen in België geen één procent meer bij tot het bruto binnenlands produkt. De Belgische zeevisserij verloor haar spontane kiemkracht. Flor Vandekerckhove woont aan de Hendrik Baelskaai en bemant de daar gevestigde eenmansredaktie van Het Visserijblad : “Wie investeert in Vlaanderen nog in een nieuw visserijschip van 100 miljoen frank ? Met een fax, een computer en een telefoon, voor samen enkele tienduizenden frank, ben je aangesloten op het visaanbod uit Zuid-Amerika, Polen, Canada. ” De Vlaamse werven sluiten, de scheepsjongens deserteren, de laatste staatskommissies diskussiëren over een stuk kustekonomie dat een terminaal patiënt is.

Zaterdag 8 april op de vulkanische Westman-eilanden voor de kust van IJsland. Sedert de middeleeuwen leeft het dorpje Heimaey, 4000 inwoners, van vis en visverwerking. Onder de mist en druilregen kruipen de rookpluimen van de vis- en de levertraanfabriek. Het kerkkoor treurt in de spierwitte Landakirkja voor schipper Jons Dalmannson. Hij sloeg 300 kilometer in zee overboord.

Oostende was synoniem met de IJslandvaart. De laatste IJslander, de Amandine, is oud en versleten, wordt dus uit de vaart genomen, en België verliest zijn rechten op 4400 ton vis in de IJslandse wateren. Voor België blijven de graten, voor IJsland de vis.

IJsland telt zes kiesdistrikten. De waarde van de stemmen in het noordoosten weegt zwaarder om de burgers te motiveren daar te blijven wonen en hen meer inspraak te geven over de verdeling van de nationale visserijrechten. Tachtig procent van de IJslandse export van goederen is vis. Meer dan de helft van de inkomsten aan vreemde deviezen stamt uit de verkoop van visprodukten. Twintig procent van het bruto binnenlands produkt vloeit voort uit de export van vis. Zonder de rijke en gewapenderhand beschermde visgronden overleeft dit plateau van lava, rotsen, ijs en vuur (driemaal de oppervlakte van België) niet. IJsland is een monokultuur, zoals Arabië dat door zijn olie de barre woestijn overwint. Pal Gislason, gemeenteraadslid van Heimaey : “IJsland mag niet toetreden tot de Europese Unie, want dan roven de Galicische vissers onze territoriale wateren leeg. ” Met 17.000 schepen en 92.000 vissers bezit Spanje een derde van de hele EU-vloot. Deze vloot heeft de kapaciteit om viermaal meer vis te vangen dan de quota’s die ze krijgt. De Spaanse vissers zijn politiek zeer invloedrijk, ook zo de IJslandse vissers. Een zegsman van Buitenlandse Zaken in Reykjavik : “De ekonomie van IJsland is broos. Ondanks de pogingen om te diversifiëren in toerisme, veeteelt, export van energie en de ontwikkeling van diensten blijft de visserij en de visverwerking de hoofdmotor van onze welvaart. De internationale overbevissing en de lichtzinnigheid van de Canadezen heeft de visgronden rond Newfoundland leeggeroofd. Zonder onze strakke quota’s en een streng toezicht was hetzelfde gebeurd met onze visvoorraden, wat de dood van IJsland had betekend. ” “De IJslanders hebben gelijk met hun eigenzinnige aanpak, ” meent Flor Vandekerckhove. “De Vlaamse zeevissers zijn de speelbal van een Europees beleid dat meer oog heeft voor een machtsstrijd tussen de grote landen en de grote handelsblokken dan voor de belangen van de kleinere spelers. ” In 1993 kwam er een einde aan de groei van de Belgische zeevisserijvloot. Tot in 1992 nam de vlootkapaciteit elk jaar met een stukje toe. 1993 eindigde op 182 vaartuigen voor een totaal van 100.491 PK. De ondergrens waaronder geen zinnige visserijbranche meer overleeft, is doorbroken, denkt Flor Vandekerckhove. Op 1 januari ’95 telde de Belgische zeevisserijvloot 166 eenheden. Sinsdien werden twaalf vaartuigen geschrapt. Flor Vandekerckhove : “Het is best mogelijk dat onze visserijvloot onder de 150 eenheden zakt, cijfer dat enkele jaren geleden als een hersenspinsel van doemdenkers werd afgedaan. Waar ligt de bodem ? “

Pal Gislason op de Westman-eilanden : “De Europese visserijpolitiek heeft weinig aandacht voor een zakelijke aanpak, het is een beleid van regionale en sociale ondersteuning. ” In 1975 legde IJsland de hand op een exclusieve territoriale zone van 758.000 vierkante kilometer. Zestig procent van de vis en de visprodukten arriveren in de EU. Sedert 1972 bestaat een vrijhandelsakkoord tussen IJsland en de EU voor de handel in diepgevroren vis. Door de groei van de volumes verwerkte vis en de zalm van de visboerderijen is vandaag minder dan 60 % van de IJslandse visexport naar de EU vrij van doeanerechten.

In de jongste twintig jaar ontbrandde de ene na de andere visserij-oorlog. Waarom ? Het basisprobleem blijft de aanpassing van de (te grote) vloten aan de visschaarste. Door de grotere schepen en de efficiëntere bevissing een gelijkaardige ontwikkeling als in de landbouw steeg de rendabiliteit sprongsgewijze. De voorraden zijn daardoor geplunderd.

De Spanjaarden zijn een supermacht in de visserij. De Spaanse vissersvloot is de grootste van de EU, zij vangt een vijfde van de totale EU-vis. De Spanjaarden eten meer vis per hoofd dan gelijk wie, met uitzondering van de Japanners en de Koreanen. In 1989 haalde Spanje 5000 ton Groenlandse heilbot op, in 1994 42.000 ton. Deze verhoging is één van de oorzaken van de uitputting van de voorraad.

DE SCHOK.

Brian Tobin, de Canadese Visserijminister, is vandaag populair in alle visserijnaties Spanje uitgezonderd. Hij krijgt krediet voor de schok die hij teweegbrengt in de diskussie over de sneldalende visstocks. In februari zei hij : “Wij zullen niet toestaan dat de EU de heilbot afslacht zoals ze in de jaren tachtig de Amerikaanse schol heeft afgeslacht en de geelstaartbot, de rode tong, de roodbaars en verschillende soorten kabeljauw. ” De voedsel- en landbouworganizatie van de VN (FAO) is ronduit alarmerend en rapporteert dat 70 % van de wereldvoorraden vandaag overgeëxploiteerd zijn of dicht bij de uitputting zitten. Aan dit ritme zal de haring en de rolmops over 10 jaar een delikatesse worden in de Comme Chez Soi.

In maart arresteerde de Canadese kustwacht een Spaanse treiler in de zone die aansluit bij haar Exclusive Economic Zone (200 mijl, 320 kilometer). Dit leidde tot het konflikt tussen de EU en Canada én tot een toetsing van de visserijwetten. Weinig internationale wetten zijn zo inadekwaat als de visserijreglementering. Hugo Grotius, de Nederlandse rechtsgeleerde van de zeventiende eeuw, en de jurist die het internationale zeerecht vorm gaf, zou vandaag zijn richtlijnen nog herkennen. In 1982 werd een VN-Overeenkomst over Zeerecht afgesloten. Vissen op hoge zee is een niet-onderhandelbare vrijheid. Deze absolute vrijheid wordt enkel afgezwakt door het vrij pietluttige beding dat “staten met elkaar dienen samen te werken voor het behoud en het beheer van de levende voorraden”. Het konflikt over de Groenlandse heilbot van de Grand Banks toont dat staten slechts zelden samenwerken en dat, als ze samenwerken, het resultaat eerder een uitputting is van de voorraden dan hun behoud.

Over de rel tussen Canada en de EU ontstond een fikse ruzie tussen de IJslandse minister van Buitenlandse Zaken en zijn kollega van Visserijzaken. De eerste gaf zijn steun niet aan de eenzijdige aktie van Canada buiten de territoriale wateren, de tweede bekritizeerde openlijk zijn kollega en neeg naar een ja-stem voor het Canadese initiatief.

Als er ooit een ernstige poging ondernomen wordt om de vis op de hoge zee te beschermen, dan zullen de kuststaten meer macht moeten krijgen over de visgronden die aansluiten bij hun territoriale wateren. Vissen respekteren de kunstmatige zee-grenzen niet. De beschermingsmaatregelen van Canada worden waardeloos als ze niet afgedwongen kunnen worden op 201 mijl en verder. In 1994 vaardigde Canada een visserijwet uit die zijn jurisdiktie uitbreidde over de aangrenzende zones. Groot-Brittannië sloot vorig jaar het gat in de zuidelijke Atlantische Oceaan tussen zijn zone rond de Falklandeilanden en de Argentijnse Exclusive Economic Zone. Dit om vissoorten te beschermen tegen de rondzwervende Taiwanese, Japanse, Koreaanse en Spaanse treilers. De twee ingrepen werden fors bekritizeerd, maar Canada en Groot-Brittannië hadden weinig keuze. De Chilenen, de Pruisen van het zuiden, suggereren het vestigen van rechten in de mar presencial. Kuststaten zouden in de mar presencial de bescherming van visgronden mogen uitbreiden tot voorbij 200 mijl. De vrijheid van doorvaart voor schepen van derde landen zou hierdoor niet in het gedrang komen.

De Noren stemden tegen hun toetreding tot de EU onder meer omwille van het leegroven van hun visserijgronden door andere lidstaten. Brussel besteedt jaarlijks 580 miljoen dollar aan visserijsubsidies. De EU tracht twee onverzoenlijke elementen samen te houden : de bescherming van de vis op de open zee, plus de ondersteuning van de belangen op korte termijn van haar vissers. De EU is dwaas van dat te doen op een ogenblik dat ze haar vloot tot een vierde zou dienen te herleiden.

FRANS CROLS

OOSTENDSE VISSERS VLAGGEN MET HET CANADESE DUNDOEK Uit irritatie om de Spaanse visserijpiraten.

IN BELGIE IS DE ZEEVISSERIJ EKONOMISCH UITGETELD, IN IJSLAND IS HET DE RUGGEGRAAT VAN DE NATIETachtig procent van de IJslandse goederenuitvoer is vis of verwerkte vis.