Iedereen zit op de schuldtrein

Terwijl de reddingswerkers nog volop puin ruimden, werden politici en NMBS-medewerkers bestookt met de schuldvraag. Wie treft schuld aan de treinramp in Buizingen?

Moeten er politici aftreden en moeten de NMBS-toplui niet op staande voet ontslagen worden? De treinramp in Buizingen heeft de politieke en journalistieke gemoederen verhit. Bijna iedereen passeert op de beklaagdenbank: ex-managers, huidige toplui, vroegere voogdijministers en de wetgevers in Europa.

De schuldvraag is geen domme vraag. Want natuurlijk zijn er fouten gemaakt bij de NMBS. Decennialang zelfs. Door bijna iedereen.
In 2002 maakte de OESO al een vernietigend rapport over de NMBS. De internationale organisatie zette de spoorwegmaatschappij bij de slechtste leerlingen van de Europese klas. Als redenen golden het financiële mismanagement, de logge organisatiestructuur, het gebrek aan managementcapaciteit en aan flexibiliteit bij de werknemers.

De NMBS werd tussen de regels door bestempeld als een politieke speeltuin waarvan opeenvolgende regeringen misbruik maakten. Om bevriende politici te parkeren in het management of in de raden van bestuur. Of om aan politiek dienstbetoon te doen en werkloze kiezers een baan te geven. Het commerciële beleid van de NMBS werd continue doorkruist door kiezersbelangen die maakten dat vaak weinig efficiënte beslissingen werden genomen voor de diensten en tarieven.

België veegde de analyse van de OESO onder de voetmat. Niemand voelde zich aangesproken. Dat Etienne Schouppe, in 2002 nog oneervol ontslagen bij de NMBS, vandaag staatsecretaris is voor Mobiliteit, is daarvan het voorbeeld. Dat hij op de dag van de ramp spreekverbod kreeg, maakt de situatie enkel nog absurder.

Bij de NMBS is het nog altijd dweilen met de kraan open in de balans en resultatenrekening. Wat enigszins de achterstand in noodzakelijke investeringen verklaart. Pogingen van het management om de rentabiliteit te verhogen via bijvoorbeeld hogere ticketprijzen of interne herstructureringen, stuitten meermaals op een weigering van vakbonden of politici. Met het krachtige wapen van spoorstakingen haalden de vakbonden meer dan eens hun gelijk binnen. Ten koste van de noodzakelijke herstructureringen. En ten koste van de bijkomende rentabiliteit die nodig is om investeringen te kunnen uitvoeren.

De NMBS-groep zag in juni de schuldenlast groeien tot bijna 2 miljard euro. Volgens financieel directeur Michel Allé was dat een gevolg van de slechte resultaten van de goederendivisie en de beslissing van de overheid om 356 miljoen af te romen van het investeringsbudget. En die schuldenlast is nog enigszins verbloemd. Want in 2005 parkeerde de regering-Verhofstadt 7,4 miljard euro NMBS-schulden in het Fonds voor Spoorweginfrastructuur. Ook de verliescijfers kleuren nog altijd dieprood. Het volstaat deze cijfers bij de hand te nemen om te begrijpen waarom de NMBS elke euro dubbel moet omdraaien vooraleer hem uit te geven.

De pogingen van diverse managers om van de NMBS een efficiënte organisatie te maken, is een processie van Echternach. De politieke macht over de NMBS is enorm. Ook binnenskamers. Dat de drie toplui van de NMBS politieke benoemingen zijn, is geweten. Dat hoeft niks te betekenen voor de managementkwaliteiten van de betrokkenen. Maar het staat evenmin garant voor een goed beheer. Vriend en vijand spuien kritiek op het lakse beleid van Jannie Haek, ex-kabinetschef van Johan Vande Lanotte (sp.a), maar niemand durft de kritiek hardop te formuleren. Haeck staat aan de top van de holding die de NMBS en Infrabel moet doen samenwerken. De synergie tussen beide maatschappijen is meer te danken aan de professionele insteek van de bestuurders Marc Descheemaecker (NMBS) en Luc Lallemand (Infrabel) dan aan de inzet van Jannie Haeck. En over de raad van bestuur is niet meer te zeggen dan dat hij de partijpolitieke slagorde volgt. Tot in het absurde communautaire toe.

En zelfs al mocht de NMBS de meest performante spoorwegmaatschappij ter wereld zijn, dan nog zijn ongelukken niet uit te sluiten. De jacht op individuele politici en toplui van de NMBS om hun persoonlijke verantwoordelijkheid op te nemen, zal geen soelaas brengen. Een echt antwoord op de schuldvraag wordt pas gegeven met een grondig debat over de financiering en de werking van de spoorwegmaatschappij. Hoe die echt ten dienste kan staan van haar klanten, in veiligheid en stiptheid. En niet ten dienste van hervormingsvreemde vakbonden en politici. Zij vormen wellicht de minderheid bij de NMBS, maar ze zijn wel een blokkeringsminderheid.

Trends-hoofdredacteur An Goovaerts