HOLOCAUST

Met het eerste deel van zijn ontzagwekkende historische studie Nazi-Duitsland en de joden – De jaren van vervolging 1933-1939 keert de joodse historicus-politoloog Saul Friedländer zich radicaal tegen het al even spraakmakende, recente boek Hitlers gewillige beulen van Daniel Goldhagen. Het hele Duitse volk was in de ban van de jodenhaat en de Endlösung, voerde Goldhagen aan. De schuld is dan ook collectief. Een loodzwaar verdict, waarvoor hij de nodige bewijzen sprokkelde. Ook Friedländer spreekt de Duitsers (en anderen) niet noodzakelijk vrij van schuld. In zijn historische reconstructie ontwaart hij een vrij algemeen antisemitisme. De meerderheid leek op zijn minst gewonnen voor het aanbrengen van een scheiding tussen de Duitse en de joodse samenleving, waardoor de weg naar het de facto terugdrijven in getto’s geplaveid werd.

Toch stuurde een overweldigende meerderheid van Duitsers niet aan op een uitdrijving en al zeker niet op een genocide, aldus Friedländer. Slechts een kleine minderheid predikte geweld. Het drama is nu net dat de meerderheid de ogen afwendde toen de harde kern rond Hitler het pleit won en de gruwel begon.

Het is ronduit griezelig hoe de meerderheid de nazi’s en hun beulen lieten begaan. Ook de elite sloot de ogen. Zelfs aan de universiteiten protesteerde geen enkele professor toen de joodse confraters ontslagen werden. De katholieke kerk reageerde evenmin. Dat aspect bestudeerde Friedländer al in 1964 in Paus Pius XII en het Derde Rijk. De paus daarvoor, Pius XI, zag het gevaar wel degelijk in, maar stierf in 1939. In dat jaar vluchtte de in 1932 in Praag geboren Friedländer mee met zijn ouders naar Frankrijk. Hij werd er veilig ondergebracht in een streng katholieke kostschool. Toen zijn ouders in 1942 vluchtten naar het neutrale Zwitserland, werden ze teruggestuurd, recht in de klauwen van de nazi’s, die hen afvoerden naar Auschwitz. De jonge Friedländer begreep pas na de oorlog wat er gebeurd was. Hij heeft nooit meer iets over hen vernomen. Niet eens een document vond hij terug over hun einde.

Friedländers studie is niet zomaar het zoveelste boek in de nog altijd snel rijzende stapel holocaustuitgaven. Als jood en slachtoffer geeft de prof aan de universiteiten van Los Angeles en Tel Aviv grif toe dat hij moeilijk wetenschappelijke afstand kan bewaren. Toch slaagt juist hij erin om het tijdskader te benaderen vanuit het perspectief van zowel daders, meelopers als slachtoffers.

Saul Friedländer, Nazi-Duitsland en de joden – De jaren van vervolging 1933-1939. Spectrum, 496 blz., 1500 fr.

LDD