Hoe Steve Stevaert de Vlaamse zorgverzekering rijp maakt voor federalisering

De zorgverzekering moest de aanzet worden van een Vlaamse sociale zekerheid. Het werd een lijdensweg van juridische tegenkanting, administratieve problemen en financiële tekorten. Er is dringend nieuw geld nodig. Prompt tovert SP.A-voorzitter Steve Stevaert een konijn uit zijn hoed. Maar wat is zijn verborgen agenda?

Administratieve vereenvoudiging werkt altijd als argument, moet SP.A-voorzitter Steve Stevaert gedacht hebben, toen hij op de nieuwjaarsreceptie van zijn partij voorstelde de Vlaamse zorgverzekering te hervormen. Stevaert wil de financiering regelen via een korting op de belastingverlaging (van 125 euro) die de Vlamingen tegen 2007 beloofd hebben gekregen. De liberalen steigerden meteen. Vlaams minister van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin Inge Vervotte (CD&V) lanceerde twee dagen voordien al in de ministerraad een voorstel om de inning van de zorgverzekering te vereenvoudigen. Groen! – dat met voormalig minister Mieke Vogels in de vorige legislatuur het zorgbeleid tot een zwaartepunt verhief – vond het tijd voor een debat in het parlement. En daar werd alweer pijnlijk duidelijk dat ideologische tegenstellingen verdoezelen dat het paradepaardje van het welvarende Vlaanderen in een overlevingsstrijd zit.

De zorgverzekering werd eind 2001 op gang geschoten en werd door toenmalig minister-president Patrick Dewael (VLD) voorgesteld als de eerste stap naar een Vlaamse sociale zekerheid. Na een hele reeks aanpassingen moet vandaag iedereen die in Vlaanderen woont en ouder is dan 25 jaar, elk jaar 10 of 25 euro voor de zorgverzekering betalen (zie kader: Wat is de zorgverzekering?). Die verzekering tegen niet-medische kosten geeft zorgbehoevenden een uitkering van 90 euro (voor thuiszorg) of 125 euro (voor residentiële zorg).

Wat loopt er fout?

Het liep al meteen fout met de financiering van de Vlaamse zorgverzekering. De kosten van het systeem werden onderschat en over de financieringsvorm bestond slechts een voorlopige consensus. Een van onze gesprekspartners moet niet ver zoeken naar de oorzaak. “Mijn moeder is 102 jaar en kan niet meer gaan, maar wordt uitstekend verzorgd door mijn oudste zus,” vertelt hij. “Binnen de 24 uur na de goedkeuring van de wet op de zorgverzekering kwam er iemand van een mutualiteit op bezoek die haar wou aansluiten. Ze gingen er dan voor zorgen dat ze een uitkering zou krijgen. Ja, zo loopt het natuurlijk snel uit de hand.”

Bij de start in 2001 werd er gerekend op 41.000 rechthebbenden, maar enkele maanden later waren het er al 57.000. Het parlement zorgde vervolgens voor een hele reeks uitbreidingen en vandaag krijgen ruim 150.000 mensen al een uitkering. Bovendien wordt straks de uitkering voor thuiszorg opgetrokken, zodat de zorgverzekering al vanaf 2007 zal moeten interen op de reserves die bedoeld waren voor na 2010, wanneer de vergrijzing zich volop ontplooit.

Wat stelt Steve Stevaert voor?

De financiering moet dus opgetrokken worden, maar het regeerakkoord stelt dat de bijdrage niet meer mag stijgen. Een gedroomde situatie voor de socialistische wonderboy uit Hasselt om een voorstel te lanceren. Stevaert, nooit vies van enig populisme, verkocht zijn idee als een voorbeeld van administratieve vereenvoudiging. “Op dinsdag sturen we de mensen een brief om te zeggen dat ze een belastingverlaging krijgen van 125 euro in 2007,” zei hij. “Op woensdag krijgen ze dan een brief dat ze 10 of 25 euro moeten afstaan aan het zorgfonds. Dan zeggen de mensen op donderdag dat we zot zijn. Dus wil ik op maandag één brief sturen, waarin die bijdrage verrekend is in de belastingverlaging. Door die administratieve vereenvoudiging besparen we nog geld ook, dat kan besteed worden aan het wegwerken van de wachtlijsten in de zorg.”

Een inning via de belastingen zou ook het probleem oplossen van de 8 tot 9 % mensen die vandaag hun bijdrage niet betalen. Dat levert 3 tot 4 miljoen euro op. “Daardoor wordt de Vlaamse Zorgkas vrijwel overbodig,” verklaart Stevaert aan Trends in een verduidelijking van zijn plan. De Vlaamse Zorgkas is immers vooral een vergaarbak voor al degenen die zich nog niet spontaan hebben aangesloten. De Vlaamse Zorgkas kost 1,7 miljoen euro aan extra financiering, die ook bespaard kan worden. Bovendien kan een administratieve vereenvoudiging van de inning van de bijdragen volgens Stevaert 1 à 2 miljoen euro opleveren. De mutualiteiten zien hier 1 miljoen als het maximaal haalbare. Alles samen wordt dat dan 5,7 à 7,7 miljoen euro.

Wat wil Inge Vervotte?

Vlaams minister Inge Vervotte is zich ook bewust van de noodzaak om de Vlaamse zorgverzekering te herzien. “De zorgverzekering was opgebouwd vanaf 1999 als een kapitalisatiesysteem. Maar dan zie je de uitgaven groeien. Zo staan we nu voor de gelijkschakeling van de uitkering voor wie thuis wordt verzorgd met de uitkering voor wie in een erkend rusthuis verblijft. Dat betekent een extra kost van 35 miljoen euro. Indien we willen dat er reserves beschikbaar blijven, moet er iets veranderen.”

“Ik heb een dossier samengesteld met de verschillende mogelijke pistes om het financieringsprobleem op te lossen,” stelt de minister. “Aangezien het Vlaamse regeerakkoord stelt dat de forfaitaire bijdrage niet mag worden opgetrokken, kijken we onder andere naar een aanpak via de belastingen of een verhoging van de dotatie. Omdat er voor een aanpak via belasting geen politiek draagvlak bestaat, blijft alleen het verhogen van de dotatie over als mogelijkheid. Als we dat doen, dan gaan de particuliere bijdragen in verhouding een steeds kleiner deel innemen, maar blijven de mensen wel geresponsabiliseerd. En door een verhoging van de dotatie wordt de zorgverzekering meer inkomensgerelateerd. De beslissing moet worden genomen na de discussie over de meerjarenbegroting in maart 2005.”

Wat is een correctere financiering?

De reacties uit het veld op het voorstel van Stevaert zijn niet gunstig. De zorgbijdrage is geen anonieme belasting, maar een gerichte bijdrage voor een specifieke dienst. “Het probleem is dat Stevaert met zijn voorstel afstapt van een principe van openbare financiën, namelijk dat mensen moeten weten wat iets kost. Via de algemene middelen weet niemand waarvoor men betaalt,” vindt Pieter Timmermans, directeur-generaal van het Verbond van Belgische Ondernemingen (VBO).

Geert Mareels, de kabinetschef van minister van Mobiliteit en Sociale Economie Renaat Landuyt (SP.A) – een minder verdachte bron – schrijft in een artikel over de zorgverzekering in Samenleving en Politiek dat de trend in de zorgsfeer zorg op maat is. Een financiering via algemene middelen gaat tegen die trend in, schrijft de socialist.

Een ander probleem met het voorstel van Stevaert is dat de belastingvermindering alleen geldt voor werkenden, terwijl de zorgverzekering door iedereen wordt betaald. De verrekening zal dus voor alle niet-werkenden anders moeten verlopen. “Die kunnen we daar zonder veel problemen bijnemen,” legt Stevaert uit aan Trends. “De manier waarop hangt af van de werkwijze voor de belastingverlaging (via de belastingaanslag of via een aparte brief). Alleen voor de Brusselaars zal het systeem verschillen.”

De beheerders van het systeem schatten het besparingspotentieel lager in. Sarah Willockx, directeur Zorgverzekering Socialistische Mutualiteiten: “Momenteel bedragen de administratiekosten 7,4 miljoen euro, dat is 3 à 3,5 % van de totale geldstroom in de zorgverzekering. In de privé-hospitalisatieverzekeringen is dat 10 tot 12 %, in de arbeidsongevallen loopt dat op tot 20 % en in de ziekteverzekering is het 4 à 5 %. We werken dus zeer efficiënt.”

Stevaert is daarvan overtuigd, want hij wil de zorgkassen niet afschaffen. Ze blijven instaan voor de uitkeringen. Alleen de inning wordt er weggenomen. “De zorgkassen staan in voor de dagelijkse werking van de zorgverzekering,” zegt hij. “Waarom zou een overheidsdienst dat beter doen? Het aanslepende probleem van achterstanden bij de federale dienst voor tegemoetkomingen aan personen met een handicap toont het tegendeel.”

Wat schuilt er achter het voorstel van Stevaert?

Stevaert zou beter eerlijk zijn. Wat hij verpakt als een administratieve vereenvoudiging, heeft een heel andere achtergrond. Stevaert is tegen forfaitaire belastingen en bijdragen (denk aan het kijk- en luistergeld). Zijn gratis-filosofie – die hij ook in dit dossier weer etaleert – is essentieel een herverdelingsmechanisme. Want voor al wat je vanuit de algemene middelen financiert, wordt er minder door de laagverdieners en meer door de grootverdieners bijgedragen. De volgende stap die Stevaert zal zetten, is de bijdrage inkomensgerelateerd maken.

Sarah Willockx heeft het voorstel van Stevaert zo al begrepen. “Wij vinden alle bewegingen die weggaan van lineaire bijdragen naar inkomensgerelateerde goed,” zegt ze. Daarbij wordt vergeten dat nu al de helft van de financiering (de overheidsdotatie) naar draagkracht gebeurt. En de mensen die een verhoogde tegemoetkoming hebben in de ziekteverzekering, betalen een premie van slechts 10 euro. Ook dat is een al bestaande financiering naar draagkracht.

De volgende stap van Stevaert – na de verschuiving naar de algemene middelen en het inkomensgerelateerd maken – zou dan wel eens de federalisering van de zorgverzekering kunnen zijn. In dat geval zullen de Franstaligen – voor wie de zorgverzekering altijd al een doorn in het oog is geweest – de door de Vlamingen opgebouwde reserves in dank aanvaarden. Zegt Gilbert De Swert, hoofd studiedienst van de vakbond ACV: “Wij waren bij de invoering niet bepaald gelukkig dat werd afgeweken van de klassieke sociale zekerheid. Federaal bestaat er al een embryonaal systeem voor een zorgverzekering: de toelage voor hulp van derden. Dat is een uitkering voor bejaarden die hulp van derden nodig hebben. In tegenstelling tot de Vlaamse zorgverzekering, is daar een onderzoek naar bestaansmiddelen aan verbonden. De inkomensgrens is de jongste jaren opgetrokken en het is zo dat de Franstaligen die regeling beschouwen als de aanzet voor een federale zorgverzekering.”

Wat zijn de alternatieven?

De Vlaamse werkgeversvereniging Voka bewandelt een andere piste. De zorgverzekering moet voor Sonja Teughels, adviseur gezondheidsbeleid Voka, een verzekering blijven: “De band tussen de betaling en de tenlasteneming moet behouden blijven. Bovendien moet de zorgverzekering beperkt blijven tot de zwaarst zorgbehoevenden, ook in de rusthuizen.”

Een andere mogelijkheid is het opnieuw beperken tot de 65-plussers. Momenteel krijgen ruim 26.000 min-65’ers een uitkering (17,5 % van het totaal). Maar het lijkt dat de graad van zorgbehoevendheid een eerlijker criterium is dan leeftijd.

Voka bepleit een meerpijlersysteem. “De jaarlijkse dotatie kan ingezet worden voor de zorgbehoevenden van vandaag, die zich niet hebben verzekerd tegen dit nieuwe sociale risico,” zegt Sonja Teughels. “Ze kan ook gebruikt worden voor de laagste inkomensklassen die de zorgverzekering moeilijk kunnen betalen. De huidige bijdrage kan dan individueel via kapitalisatie gespaard worden voor later.”

Pieter Timmermans van het VBO zou veel liever zien dat het geld van de zorgverzekering gebruikt wordt om bijvoorbeeld rusthuizen goedkoper te maken of meer verplegend personeel aan te werven. “Maar het is uiteraard politiek interessanter premies te geven,” zucht hij.

En uiteindelijk draait het daar om. De zorgverzekering is een politiek dossier, waar goed doen voor de mensen belangrijker is dan het uitbouwen van een efficiënt systeem. En waar momenteel Stevaert de steun krijgt van Vervotte, maar tegenstand van de VLD en Groen!. Als dat maar goed afloopt.

Roeland Byl – Guido Muelenaer

Bij de federalisering van de zorgverzekering zullen de Franstaligen de door de Vlamingen opgebouwde reserves in dank aanvaarden.