Hoe de Turkse economie lijdt onder Erdogan

De Turkse president Recep Tayyip Erdogan vindt maar geen remedie tegen de economische crisis. Hoelang kan hij nog aan de macht blijven?

Hasan Karavus is in de jaren negentig vanuit Zuidoost-Anatolië naar Istanbul verhuisd. Zijn broer bezorgde hem een baan bij een textielhandelaar. Later begon Karavus voor zichzelf. Hij verkocht goedkope kleren in Istanbul, Izmir en Antalya. Dat was in de vroege jaren 2000. Turkije beleefde een economische bloei onder zijn nieuwe premier Recep Tayyip Erdogan. Hasan Karavus breidde uit naar het buitenland. Zijn bedrijf had twee dozijn mensen in dienst.

Vandaag woont Karavus in een eenkamerflat in de arme wijk Tarlabasi in Istanbul. De kou en het vocht van een late herfstavond kruipen door het raam. Op straat wachten prostituees op klanten, tieners snuiven lijm. In de afgelopen drie jaar ging eerst zijn bedrijf failliet, daarna moest hij zijn flat en zijn auto verkopen. “Ik heb de bodem bereikt”, zegt hij. Karavus geeft één man de schuld van zijn ellende: Erdogan, nu de president van Turkije. Hij heeft de Turkse economie aan het begin van zijn ambtstermijn weliswaar versterkt, maar door wanbeheer en corruptie weer geruïneerd.

Dat zien velen in Turkije nu in. Volgens een enquête zijn acht op de tien Turken ontevreden over het economische beleid van de regering. De populariteit van Erdogan is gekelderd. De coalitie van Erdogans islamistische AKP en de extreemrechtse MHP staat in de peilingen nipt achter de oppositiealliantie van sociaaldemocraten en nationalisten. De volgende presidents- en parlementsverkiezingen zijn pas gepland in 2023.

Zwakke munt

Erdogan regeert Turkije al bijna twee decennia. Hij heeft bijna alle instellingen onder zijn controle gebracht: de rechterlijke macht, de politie, de media. Maar hij kan maar geen remedie vinden voor de economische crisis. De Turkse munt is in vrije val. Voor 1 euro betaal je 12,55 lira. In 2007 was dat 2 lira. De inflatie is sinds september opgelopen tot 20 procent.

Hoewel het bruto binnenlands product van Turkije dit jaar aanzienlijk is gegroeid, voelen de burgers daar nauwelijks iets van. Door de zwakke lira en de inflatie verarmen steeds meer Turken. Volgens een studie van de Wereldbank leeft één op de tien Turken onder de armoedegrens. Het bureau voor de statistiek raamt het werkloosheidscijfer op 13 procent, maar de vakbonden gaan ervan uit dat veel werklozen zich niet melden. In de eerste vijf maanden van dit jaar hebben ten minste 150 mensen zelfmoord gepleegd uit wanhoop over hun financiële situatie, blijkt uit een onderzoek van de oppositiepartij CHP.

Hasan Karavus is ervan overtuigd dat het gespannen politieke klimaat de belangrijkste hinderpaal is voor het economisch herstel. Tot 2016 floreerde zijn bedrijf, zegt hij. Toen werd het land opgeschrikt door een couppoging en terroristische aanslagen door Islamitische Staat en de Koerdische PKK. Erdogan reageerde met massa-arrestaties. De vraag naar textiel kelderde, zegt Karavus. De toeristen bleven weg. Hij was voor zijn handel afhankelijk van de invoer van stoffen en metaal. Die kon hij zich niet meer veroorloven vanwege de wisselkoers. In 2019 probeerde Karavus opnieuw te beginnen door een café te openen aan de Egeïsche kust, maar de pandemie vaagde ook die zaak weg.

Eensgezinde oppositie

In zijn eerste ambtsjaren heeft Erdogan de opleving vooral aangewakkerd door miljarden in de bouwsector te investeren. Hij bouwde wegen, ziekenhuizen en hoogbouwwijken. Het groeibeleid werkte goed, zolang de lira stabiel was en er geld uit het buitenland stroomde. Nu glijdt het land weg in een neerwaartse spiraal. Turkije beschikt nauwelijks over grondstoffen en is dus afhankelijk van investeringen. Maar Erdogan heeft het vertrouwen van beleggers vergokt met zijn autoritaire regeringsstijl, de vervolging van oppositieleden en ingrepen in het rentebeleid. De directe buitenlandse investeringen zijn gedaald van 19 miljard dollar in 2007 tot 5,8 miljard vorig jaar. De ratingbureaus hebben de kredietwaardigheid van Turkije verlaagd tot ‘rommel’. De buitenlandse schuld is opgelopen tot 422 miljard dollar.

Erdogan heeft al heel wat crisissen doorstaan, van de massaprotesten rond het Gezi-park in Istanbul in 2013 tot de mislukte militaire staatsgreep in 2016. Maar deze crisis gaat dieper. De mensen in Turkije hebben het gevoel dat zij met de dag minder in hun portemonnee hebben. Bovendien hebben zelfs vertrouwelingen vragen over de gezondheid van Erdogan. Erdogan valt herhaaldelijk in slaap bij openbare gelegenheden.

Intussen is de oppositie zelfverzekerder en eensgezinder dan ze is geweest sinds de AKP in 2002 aan de macht kwam. Jarenlang heeft de Republikeinse Volkspartij (CHP) gezocht naar een manier om zich tegen Erdogan te verzetten. Maar haar kritiek op Erdogans autoritaire regeringsstijl, op de beperking van de persvrijheid en de vrijheid van meningsuiting, en op het religieuze fundamentalisme sloeg niet aan bij grote delen van het Turkse publiek. Alleen de slechte economische cijfers lijken het systeem van Erdogan aan het wankelen te brengen.

Rechtsstaat herstellen

CHP-leider Kemal K?l?çdaroglu zegt al langer dat een nieuwe regering de rechtsstaat in Turkije moet herstellen. Ze moet de vrijheid van meningsuiting en de persvrijheid versterken en de onafhankelijkheid van de centrale bank waarborgen. Tegen de achtergrond van de recente ontwikkelingen lijkt de heropleving van de democratie voor veel Turken een noodzakelijke voorwaarde voor de heropleving van de economie. De CHP verwacht dat de verkiezingen kunnen worden vervroegd naar het najaar van 2022. De economie is er zo beroerd aan toe dat Erdogan het onmogelijk tot 2023 kan volhouden, aldus K?l?çdaroglu.

Het wordt voor de oppositie moeilijk om de macht te grijpen. Erdogan is nog altijd Turkijes meest getalenteerde campagnevoerder. De oppositie heeft echter nog geen gemeenschappelijke kandidaat gevonden. Ook is het de vraag hoe eerlijk en vrij de verkiezingen zullen verlopen.

Als de sociaaldemocraten de verkiezingen winnen, belooft K?l?çdaroglu dat ze het presidentiële systeem dat Erdogan in 2017 invoerde, schrappen en terugkeren naar de parlementaire democratie. “Het gaat er niet alleen om Erdogan te verslaan”, zegt Ali Babacan van de Deva-partij. “Het gaat om het creëren van democratische instellingen die ook na 2023 blijven bestaan.”