Historische netwerken

Tijdens zijn campagne voor de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 2016 telde Donald Trump op Twitter 32 procent meer volgers dan Hillary Clinton en 87 procent meer aanhangers op Facebook. Volgens de Britse historicus Niall Ferguson heeft de visibiliteit van Trump op sociale media mee bijgedragen tot zijn verkiezingsoverwinning. Sociale netwerken hebben een bepalende invloed op allerlei gebeurtenissen, aldus Ferguson.

Netwerken zijn zo oud als de geschiedenis, schrijft Ferguson in zijn boek Het plein en de toren. Het centrum van bijna alle grote oude steden vertoont eenzelfde structuur: een groot plein waar het volk zich verzamelde en een toren van waaruit een hiërarchische elite heerste. De strijd tussen die twee groepen is door de geschiedenis heen een veldslag tussen netwerken geweest. Soms lag de macht bij de toren, soms bij het plein.

Ferguson komt in zijn boek met onderbouwde voorbeelden. De verspreiding van het protestantisme 500 jaar geleden was het voorbeeld van zo’n netwerk dat de geschiedenis bepaalde. Luther kon zijn ideeën verspreiden dankzij een technologische evolutie: de boekdrukkunst. Op een bepaald moment hadden de elites geen controle meer over dat netwerk. Ferguson: “Zonder de drukpers zou Luther wellicht op de brandstapel zijn geëindigd.” Ook de Amerikaanse Revolutie is een voorbeeld van het succesvol functioneren van een netwerk: dat van de vrijmetselaars.

Ferguson geeft ook voorbeelden van periodes waarin de oude hiërarchieën de netwerken onder controle kregen. Zoals Napoleon – een controlefreak die zich zelfs bezighield met de bestraffing van een korporaal – beperkte de invloed van de netwerken die voortkwamen uit de Franse Revolutie. Tijdens de Russische Revolutie was er ook een netwerk – het verspreidde zich per trein – dat al snel tot een rigide en bloedige hiërarchie muteerde. Een ander invloedrijk netwerk was dat van de eerste Belgische koning, Leopold I. Zowat alle Europese tronen werden in de 19de eeuw bezet door familieleden uit de Coburg-clan. Die voorbeelden zijn de sterkte van het boek. Er staan wel wat (tik)fouten in, zoals de eedaflegging van Leopold I die in 1813 zou hebben plaatsgevonden. En er is sprake van een Duitse keizer Wilhelm III, terwijl Wilhelm II de laatste was.