Historie is hit

Waanders mixt succesvol happen tekst, foto’s, bijschriften en anekdotes. Wat is het verschil tussen een streekgeschiedenis van 3000 frank en 20 delen van 160 frank? Het eerste wordt verkocht aan 500 kenners; het tweede aan 10.000 Kempenaren, 25.000 Antwerpenaren, 15.000 Gentenaars en 10.000 Bruggelingen. De Vlaamse boekhandels en krantenwinkels zijn tuk op de verzamelwerken. Dienstbare geschiedenis werd amusement, zwelg mee zonder schaamte.

Zwolle (Nederland).

Antwerpen en Gent liggen bij de receptie. Uitgeverij Waanders kijkt uit over de slootjes en de waterpartijen van Overijssel. Je bezoekt mensen met smaak. Tientallen ingekaderde affiches van kunsttentoonstellingen versieren de gangen. Mooi hangen de zestiende-eeuwse Vlaamse schilders David de Coninck en Jan van den Hecke in de vergaderzaal. Een klassieke scène – waard verleidt deerne – van David Teniers uit 1667 houdt hen elders in het gebouw gezelschap.

Waanders groef diep een nationale niche uit en zet het spitwerk verder in de buurlanden. Veertig steden en streken van Nederland beschikken sedert 1980 over hun plaatselijke geschiedenisbijbel. Geen loodzwaar en plechtstatig boek. Neen, de formule is volks én kwalitatief: gedurende anderhalf tot twee jaar verschijnen maandelijks afleveringen – handige deeltjes van dertig bladzijden – met vlotte teksten, pakkende foto’s en uitbundige bijschriften. De auteurs vormen een bonte bende, meestal gegidst door een archivaris. De koper besteedt 2500 frank of meer aan zijn streekgeschiedenis. Maar het deert hem niet. Hij betaalt immers maandelijks de prijs van twee pakjes sigaretten. Mensen die je met geen stok de boekhandel inslaat, kopen de histories van Waanders.

Op en top Nederlands

is Uitgeverij Waanders. Haar jonge internationale expansie startte in Vlaanderen en begint in 1999 ook in het oosten. Vandaag boekt Waanders 80 miljoen frank over de grens, 15 procent van de omzet. De Kempen, Antwerpen, Gent, Brugge en later Brussel en Limburg zijn de streken en steden waar de Nederlandse mengeling van geschiedkundige kennis, prenten en streekpatriottisme aangeboden wordt. Diogenes uit Deurne (zie kader) is de Belgische partner voor de distributie.

Geschiedenis, smakelijk verpakt

In 1980 viert Zwolle zijn 750ste verjaardag en Waanders innoveert met Ach Lieve Tijd. Afleveringen in magazineformaat, met foto’s en uitgebreide bijschriften verhalen thematisch over de geschiedenis van de Hanzestad: reizen, gezondheid, woning, koken, oorlog en vrede… Het eerste geschiedkundige partwork wordt een groot succes. Zwolle telde 85.000 inwoners in 1980 en 10.000 exemplaren werden verkocht. Wim Waanders (54 j.), eigenaar en uitgever: “Een belangrijke prikkel om door te gaan in die nieuwe niche. Over de voorbije bijna twintig jaar hebben we een veertigtal gelijkaardige verzamelwerken gepubliceerd in Nederland.” De familie Waanders, Zwolle en het boek zijn 162 jaar gehuwd. Overgrootvader Waanders werd geboren in de Napoleontische tijd. “De familie heeft een archief en dat scherpt de belangstelling aan voor het historische perspectief. Ik ben zelf zeer gegrepen door de geschiedenis en de kunst en verzamel boeken en zilver,” getuigt Wim Waanders. De katholieke dynastie start met een boek- en schrijfwarenhandel, plus daarnaast een kleine drukkerij en boekbinderij. Kersteningsboeken zijn de eerste producten; het protestantse Zwolle is missiegebied voor de roomse familie afkomstig uit Twente. “Traditioneel combineert het bedrijf Waanders de vier vakken: uitgeven, drukken, binden en verkopen,” zegt Wim Waanders. De beleidsstijl is patriarchaal, altijd staat een mannelijke Waanders aan het hoofd. Op zijn negentiende (1964) breekt Wim Waanders de studie economie af aan de Katholieke Universiteit Brabant in Tilburg, zijn vader sterft jong en hij zet de familieroeping verder. Het bedrijf bestaat dan uit een zwak presterende drukkerij, een handvol uitgaven waaronder een theologisch tijdschrift en vier boekhandels. Het levensbeschouwelijke werk wordt stilaan verlaten, hoewel Waanders ook vandaag nog Praktische Theologie, tijdschrift voor pastorale wetenschappen, publiceert.

Waanders boekt met 68 medewerkers 28 miljoen gulden (510 miljoen frank) omzet, waarvan 60% in de uitgeverij (twee derde geschiedenis, een derde catalogi) en 40% in de boekhandel en de drukkerij. Wim Waanders: “We zitten niet in een grafische combinatie, en ook niet in een uitgeverscombinatie. Waanders is een familiebedrijf en heeft geen uitkeringsverplichting. Bovendien kent het een sterke autofinanciering. Onze zelfstandigheid geven we niet op en we versterken ons door kleine acquisities.” Waanders zit met een tiental spelers in de middengroep van de Nederlandse uitgevers, achter de reuzen Perscombinatie (Meulenhoff), Veen en Weekbladpers. Wim Waanders: “De catalogi en partworks worden geproduceerd in eigen huis. Wij zijn de allerlaatste firma in Nederland die de boekhandel, drukkerij en uitgeverij bundelt.” Zwolle heeft een grafische traditie, is een provinciehoofdstad met 100.000 burgers, veel ambtenaren, metaalarbeiders en tientallen religieuze genootschappen. De kerkvaders Thomas a Kempis en Geert Grote gaven de stad glans in de Middeleeuwen, Herman Brood, Nederpop-artiest en schilder, zorgt voor een contemporain accent.

Over 1998 is de omzet van Waanders voor 85% Nederlands en voor 15% Vlaams. In 1996 besluit de uitgever om het zuiden op te zoeken. De archivarissen aan de Nederlands-Belgische grens onderhouden goede contacten. Harry De Cock, stadsarchivaris van Turnhout, legde mee de grondslag voor de eerste Belgische publicatie: een Waar is de Tijd over de Kempen. Antwerpen, Gent en Brugge volgen. De oplage van Antwerpen is 25.000, van de Kempen 10.500. Voor het najaar staan op de rol: twintig extra-afleveringen over Antwerpen. Belgisch-Limburg en Brussel liggen eveneens in het vizier voor een verzamelwerk. Na de hoofdstad – in de beide landstalen – volgt de eventuele uitzwerming naar Wallonië.

Sterke niches

De partworks werden gediversifieerd naar bijvoorbeeld een portret van voetbalclub Ajax, een verslag over de Nederlandse kolonisering, Weerzien met Indië. “Ik wil sterke niches aanboren, wij publiceren ook over kunst, architectuur en monumenten,” zegt Wim Waanders. Hij doet dit werk met passie, begeleidt veel van de partworks zelf en een tachtigurenweek is geen uitzondering. Naast populaire geschiedenisboeken werd de kunstcatalogus en het kunstboek de tweede poot. Waanders opereert in dezelfde branche als de Vlaamse uitgevers Mercator, Snoeck-Ducaju, Lannoo en Ludion (opgeslorpt door de Weekbladpers). “Catalogi verdringen stilaan de kunstboeken, deze worden té duur. Met de catalogi vervullen wij de rol die overheden tot voor kort speelden. Wij nemen het risico van het uitgeven, het drukken en de distributie van gelegenheidspublicaties van hen over,” aldus Wim Waanders. De catalogus van de Vermeer-tentoonstelling (1995) verscheen op 330.000 exemplaren in het Nederlands, Engels, Frans, Duits en Italiaans. De catalogus Jan Steen haalde 80.000, een Rembrandt-expositie in Australië 35.000 stuks. De marges in de kunstboeken zijn krap; Waanders heeft hoge productiekosten omwille van de kleurendruk, de dure publiciteit, de betrekkelijk kleine markt. “Zestig procent van wat we maken is bestemd voor Nederland. De mogelijkheid om co-edities met buitenlandse uitgevers op te zetten is dus beperkt, alhoewel dat beeld verbetert,” onderlijnt de uitgever.

Waanders is niet aanwezig op de multimediale markt. Wim Waanders vervult een bestuursmandaat bij een gespecialiseerd bedrijf, maar vindt de vraag onrijp. Nuchter klinkt het: “De vraag naar wetboeken en encyclopedieën op cd-rom bestaat. Elders zie ik weinig beweging.” Evenmin schrikt de ontlezing af: “Wij zitten uiteraard al beter door onze specialisering in lees- én kijkboeken. Ik hoop op een golfbeweging en ben niet zo pessimistisch. Er is economische welvaart, dus wordt er veel gekocht, daarom, dat beken ik, nog niet gelijklopend gelezen.”

FRANS CROLS