Wat was het belangrijkste jaar van de twintigste eeuw? De meeste historici zullen twijfelen tussen 1914 (het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog), 1945 (het einde van de Tweede Wereldoorlog) en 1989 (de val van het communisme). Nochtans bepalen gebeurtenissen uit 1979 ons dagelijks leven nu nog het meest. Dat is tenminste de stelling van Christian Caryl in Strange Rebels: 1979 and the Birth of the 21st Century. Het jaar 1979 luidde de terugkeer in van twee maatschappelijke fenomenen die toen op hun retour leken: de vrijemarkteconomie en religie. Vandaag beheersen ze nog altijd in sterke mate het wereldtoneel.
Wie het boek doorneemt, kan inderdaad weinig anders dan besluiten dat 1979 een sleuteljaar was. In mei kwam Margaret Thatcher in Groot-Brittannië aan de macht. Het maatschappelijke model gebaseerd op individuele vrijheid en verantwoordelijkheid, vrijemarkteconomie en kapitalisme zijn vandaag in grote delen van de wereld gemeengoed. De financiële crisis heeft daar weinig aan veranderd.
Eveneens in 1979 koos Deng Xiao Peng in China voor een embryonale vorm van vrijemarkteconomie en het openzetten van de grenzen voor buitenlandse investeerders. In het boek staat een veelzeggende anekdote over zijn eerste bezoek aan de Verenigde Staten. Tijdens een diner zat hij aan tafel met de actrice Shirley MacLaine. Die had China bezocht ten tijde van de Culturele Revolutie, toen de zogenaamde ‘intellectuelen’ vogelvrij waren en hooggeschoolden op het platteland moesten werken. De Culturele Revolutie ontwrichtte de communistische samenleving volledig, maar MacLaine vond het China van de Culturele Revolutie prachtig. Ze zei Deng dat een Chinese hoogleraar haar had verzekerd dat hij blij was dat hij en zijn collega’s naar het platteland waren gestuurd om daar te werken. Deng antwoordde droogjes: “Hij liegt.”
De komst van Deng betekende niet het einde van het communisme in China, maar in Oost-Europa begonnen wel grote scheuren in het IJzeren Gordijn zichtbaar te worden. 1979 was ook het jaar dat paus Johannes Paulus II zijn geboorteland bezocht en er als een held onthaald werd. Het was het bewijs dat religie een blijver was in het atheïstische Oost-Europa. De jaren nadien werd Polen de zwakke schakel van het vermolmde Oostblok.
Religie speelde ook een rol in de Iraanse revolutie van 1979. Tegen alle verwachtingen in werd een van de modernste moslimlanden terug naar de middeleeuwen gekatapulteerd. Het Iran van ayatollahs blijft tot vandaag een geopolitieke factor van belang. Sinds 1979 en de bezetting van de Amerikaanse ambassade zijn de diplomatieke relaties tussen de Verenigde Staten en Iran zogoed als onbestaande.
Nog in 1979 viel de Sovjet-Unie Afghanistan binnen. Niet alleen zou die voor de Russen onbetaalbare oorlog uiteindelijk ook de ineenstorting van de Sovjet-Unie bewerkstelligen, hij leidde ook tot de opkomst van fundamentalistische verzetsstrijders in het Centraal-Aziatische land. Het was Al Qaeda in zijn embryonale vorm. De Verenigde Staten steunden die rebellen. De zaden van 9/11 werden in 1979 geplant.
Wie de huidige internationale politieke en economische verhoudingen wil begrijpen, grijpt dus het beste terug naar het boek van Christian Caryl.
Christian Caryl, Strange Rebels: 1979 and the Birth of the 21st Century, Basic Books, 2013, 432 blz., 35 euro.
ALAIN MOUTON
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier