Het uur van de kunst

Brussel bereidt zich met verve voor op haar intrede in het jaar 2000. Als Europese culturele hoofdstad neemt Brussel deze unieke gelegenheid te baat om een hele reeks, vaak miskende, culturele schatten op de voorgrond te brengen.

Op 25 februari wordt onze hoofdstad in een feestjasje gestoken. Het is immers op deze dag dat “Brussel 2000” begint. Brussel werd samen met acht andere steden (Avignon, Bergen, Bologna, Krakov, Helsinki, Praag, Reykjavik en Santiago de Compostela) verkozen tot Europese culturele hoofdstad.

Brussel zal van de gelegenheid gebruikmaken om zijn, nog vaak onderschat, erfgoed in de kijker te plaatsen. Sedert enkele jaren worden de culturele bouwwerken voortdurend gerenoveerd. Het proces startte weliswaar eerder traag. In november 1995 werd een voorstel aanvaard, maar het duurde tot 1998 alvorens de federale overheid uiteindelijk de renovatie van verscheidene culturele bouwwerken in gang schoot. Er werd een budget van 1,12 miljard frank voorzien.

Dit bedrag zal worden gebruikt om de Kunstwijk opnieuw in ere te herstellen. Er zijn drie omvangrijke onderdelen: de renovatie van het Museum van Oude Kunst, de renovatie van de Henry Le Boeuf-zaal in het Paleis van Schone Kunsten en de stichting van het Instrumentenmuseum.

In diezelfde periode gaf het Brusselse Gewest groen licht aan een budget van 400 miljoen frank voor onder andere de renovatie van de koninklijke kelders (die mettertijd zullen worden geopend voor het grote publiek), de inrichting van de omgeving van het Jubelpark en de abdij van Terkameren. Het Brusselse Gewest neemt ook deel aan de restauratie van de Zavel, de Sint-Gorikshallen en de ontmantelingswerken van de NIR. In totaal zal het Brusselse Gewest meer dan 1 miljard frank investeren.

Ook andere overheden hebben hun duit in het zakje gedaan. “Er werden reeds belangrijke renovaties uitgevoerd nog vóór het project Brussel 2000 werd aanvaard,” beklemtoont Marie-Laure Roggemans, gedelegeerd bestuurder van de Koning Boudewijnstichting voor Brussel 2000. Maar zonder twijfel heeft de titel “culturele hoofdstad” als katalysator gewerkt.

Hoeveel culturele bouwwerken zullen een verjongingskuur ondergaan? Het lijkt bijzonder moeilijk om een volledige lijst te geven aangezien ook de privé-sector aanzienlijke inspanningen levert. “Brussel 2000 maakt het mogelijk het merendeel van de projecten te inventariseren en te systematiseren,” vervolgt Marie-Laure Roggemans. We hebben heel wat om naar uit te kijken: de Stichting heeft een lijst gemaakt van meer dan honderd projecten, van de meest diverse aard, zowel in de binnenstad van Brussel als in de rest van de regio. De meest in het oog springende renovatie zal de metamorfose van de Kunstberg zijn, met name de inrichting van de Koninklijke Wandeling en de opening van de koninklijke kelders. Ook de omliggende straten van deze buurt (Ravenstein, Kunstberg, Villa Hermosa enzovoort) zijn reeds of zullen binnenkort worden gerenoveerd.

Een ander groot project is de restauratie van de Henri Le Boeuf-zaal in het Paleis van Schone Kunsten. Ook deze zaal, die tot de vijf beste muzikale zalen ter wereld wordt gerekend, zal uit haar as herrijzen: het dak wordt vernieuwd, het orkestpodium en de klankkast worden volledig gerestaureerd aan de hand van het ontwerp van Horta én met de nodige technische verbeteringen, er worden stoelen geplaatst die sterk gelijken op de originele en het verfwerk en het houtwerk worden opgeknapt. Als parel op de kroon zal de Luxemburger Westenfelder, die zijn kunsten reeds op de Zavel heeft getoond, de orgels renoveren.

De vertrekken van Karel van Lotharingen, naast de Koninklijke Bibliotheek, zullen permanent voor het grote publiek worden geopend. Er zullen kunstwerken van de 18de eeuw worden tentoongesteld. De volledig gerenoveerde salons zullen ieder een ander thema belichten.

De meeste van deze renovaties kenmerken zich door hun blik op de toekomst. De eerste rode draad: de bouwwerken laten leven en gebruiken. Een van de mooiste voorbeelden van deze filosofie is de stichting van het Instrumentenmuseum in de oude gebouwen van Old England, op de hoek van het Koningsplein en de Bergstraat. Het museum zal een centrum van muziek worden dat zich afwisselend tot de specialisten en tot het grote publiek zal richten. Over vier verdiepingen verspreid zullen ongeveer 1500 instrumenten op een aantrekkelijke manier worden tentoongesteld, waarbij de visuele aspecten van de instrumenten en hun geluiden zullen worden vermengd met behulp van de nieuwste technologische snufjes, zoals interactieve hulpmiddelen, infraroodzenders en -ontvangers en een geluidslabo.

Een tweede rode draad: het patrimonium respecteren en hedendaagse aspecten integreren. Deze filosofie vraagt soms een soepele ingesteldheid. “Dit vergt een nieuwe cultuur,” merkt Marie-Laure Roggemans op. “We kunnen in ieder geval al enkele mooie realisaties opnoemen. In het Hortamuseum, bijvoorbeeld, komen de kelders volledig tot hun recht dankzij de moderne verlichting en meubilering. Hetzelfde geldt voor de enorme glazen muur van de hallen van Schaarbeek. We willen graag hedendaagse elementen (verlichting, stadsmeubelen enzovoort) brengen in de Koninklijke Wandeling.”

Door de complexiteit van de overheid is het niet altijd even eenvoudig om mechanismen op gang te brengen. De tuin aan de Albertina-bibliotheek is daar een schoolvoorbeeld van. Roggemans: “Daarvoor moet je een twintigtal mensen rond de tafel zien te krijgen. Dat zijn mensen van de Regie voor Gebouwen, het Brusselse Gewest, de Koninklijke commissie voor gebouwen en landschappen, het ministerie van Wetenschappelijk Onderzoek en het schepencollege van de stad Brussel… In die omstandigheden is het bereiken van een consensus een waar huzarenstukje.”

Deze tuin bewaart nochtans de stijl van het centrale gedeelte, ontworpen door René Péchère (het betreft wel degelijk de eerste hangende tuin in Europa na de Eerste Wereldoorlog), met als parel op de kroon de creatie van een nieuwe tuin aan de zijkant bestaande uit een speeltuin en rustplaatsen met hedendaagse meubelen.

Een andere renovatie van betekenis is deze van de KVS (Koninklijke Vlaamse Schouwburg) aan de Lakensestraat. Dit gebouw werd ontworpen in 1883 door de architect Jean Baes die de opdracht kreeg om een magazijn, daterend van 1780, om te vormen. De KVS werd in 1955 verwoest door een brand en wordt nu volledig gerenoveerd. Naast een volledige renovatie van de gevel worden er een aantal nieuwe voorzieningen gebouwd: een zaal met 500 zitplaatsen in het theater, een gebouw met repetitielokalen, een toneelzaal met 400 plaatsen, lokalen voor de administratieve diensten en, eindelijk, ook een verbindingstunnel tussen de twee gebouwen. De kosten worden geraamd op ongeveer een miljard frank en de investering zal gebeuren door het Vlaamse en het Brusselse Gewest.

Zal vanaf nu alles beter zijn? Een rapport dat bij het begin van de organisatie van Brussel 2000 de culturele infrastructuur inventariseerde, vermeldt dat Brussel enkel een tweede operazaal en een danszaal voor 1000 personen nodig heeft om op gelijke voet te staan met de andere grote Europese steden. Verbaasd? “Brussel herbergt ware schatten die weinig gekend zijn,” voegt Marie-Laure Roggemans eraan toe. “Onze hoofdstad wordt te weinig gepromoot: er is een ongepaste of volledig ontbrekende waardering voor de vele kunstwerken, de openingstijden zijn onaangepast en de presentatie is verouderd…” De lijst van klachten is lang.

“We werken verder aan de idee om een “dynamisch” gegevensbestand in 3D te maken dat alle beschikbare bouwwerken bevat, en dat voor iedereen toegankelijk zou zijn. Ik hoop dat dit binnenkort een realiteit wordt,” voegt ze eraan toe.

In februari 2000 verschijnt een kaart die een overzicht geeft van de meeste culturele bouwwerken. Bij deze kaart zal ook een boekje worden uitgegeven dat de geschiedenis van ieder bouwwerk uit de doeken doet. Deze kaart zal de basis vormen voor de evenementen die zullen worden georganiseerd in het kader van Brussel 2000. Ook de publieke signalisatie van deze culturele plaatsen wordt herzien. Bovendien worden sommige evenementen van Brussel 2000 speciaal georganiseerd met als doel bepaalde mythische plaatsen te herontdekken. Zou Brussel dan eindelijk toch op de goede weg zijn?

véronique pirson