Het probleem: gratis muziek via internet zet artiesten en platenlabels in de kou

Vooral via internet worden cd’s gratis gekopieerd. De muziekindustrie reageert onhandig. Her en der worden illegale downloaders voor de rechtbank gesleept. Maar de sector weigert in te zien dat de business fundamenteel veranderd is. In deze bijdrage schetsen we de problemen. In de volgende artikels gaan we op zoek naar diverse oplossingen. Wie redt de muziek?

Volgens de IFPI ( International Federation of the Phonographic Industry), een beroepsorganisatie die wereldwijd ongeveer 1500 platenlabels vertegenwoordigt, keek de muzieksector in 2002 voor het derde jaar op rij tegen slechtere cijfers aan. De verkoop van cd’s daalde vorig jaar met 8 % in eenheden, met 7 % in waarde. Achter dat gemiddelde schuilen enkele categorieën die een uppercut kregen en zwijmelend in de touwen hangen, zoals de singles, waarvan de verkoop met 16 % ineenschrompelde. België ontsnapt niet. Marcel Heymans, directeur van IFPI Belgium, gewaagt van een daling van bijna 30 % sinds 1999.

De grote schuldige van de krimp: internet. “Jarenlang leverden we strijd tegen illegale cd’s, een handel van diverse maffiaclans en zelfs een aantal terroristische organisaties – die ook handelen in valse merkkledij. Toen konden we het aandeel illegale cd’s beperken tot pakweg 5 %,” aldus Heymans. Maar met de komst van internet werd de doos van Pandora geopend.

De opvolgers van Napster

Uit die doos kwam eerst Napster, een computerprogramma dat gebruikers toeliet elkaars computer af te speuren naar muziekbestanden en ze meteen ook via het net binnen te halen. Geen enkele gebruiker die zich veel zorgen maakte over betalingen of auteursrechten. Napster werd gelanceerd in de zomer van 1999 en mocht nog net een tweede verjaardagskaarsje uitblazen voor er na veel juridisch gehakketak het slot op ging.

In 2001 stonden de opvolgers al te trappelen om het publiek te bekoren. Er werd geleerd uit de fouten van Napster. Nieuwe namen als Grokster, Morpheus en Kazaa opereerden niet langer vanuit de VS, maar kozen voor exotische eilanden als Saint Kitts and Nevis of Vanuatu. Daarenboven was hun betrokkenheid in de handel en wandel van gebruikers erg klein. Terwijl Napster zelf computers had staan die het uitwisselen mogelijk maakten, is bij de opvolgers alleen sprake van verbindingen tussen individuele gebruikers. De netwerken hebben dus niet langer één centraal punt dat men kan stilleggen.

Maar on-linediensten als Napster en diens populairste opvolger Kazaa (die eind 2000 van stapel liep aan de Amsterdamse Prinsengracht) vormen slechts één onderdeel van een voor de muziekindustrie uiterst explosieve mix. Komen ook in het plaatje voor: snelle breedbandverbindingen en spotgoedkope beschrijfbare cd’s. Digitale bestanden komen binnen via het net, worden op schijf gebrand en klaar is de nieuwe hit-cd voor thuis of in de auto. Kostprijs: minder dan één euro. Met hetzelfde gemak wordt de nieuwste aanwinst van een vriend gekopieerd en verder verspreid.

De vervanging van de cd

“We weten uit onderzoek dat de terugval in de cd-verkoop direct gelieerd is aan het downloaden en de thuiskopie,” aldus Heymans. Vele muziekliefhebbers en sectorwatchers merken evenwel op dat er méér aan de hand is. Het zakenmodel is veranderd en dat willen de platenlabels maar niet toegeven. “Ik heb wel eens het gevoel dat we nog ambachtelijk bezig zijn,” zucht Tom De Weerdt, die enkele jaren geleden het platenlabel Lowlands oprichtte, goed voor artiesten als Buscemi en Vive La Fête, twee Belgische groepen die ook in het buitenland succes oogsten. Hij is weinig opgezet met het idee dat zijn muziek zonder betaling via internet verspreid wordt, maar beseft ook dat de cd als distributiemedium voorbijgestreefd is.

Toch spreekt Heymans tegen dat de muziekindustrie de e-businesstrein gemist heeft: “In 1997 al hebben mijn Duitse collega’s het geprobeerd met een on-lineproject: mooie titels tegen een interessante prijs. Het werkte niet.” Heymans erkent dat de techniek toen nog in zijn kinderschoenen stond. De ook al noodzakelijke breedbandverbindingen doken pas tegen 2000 op. Sinds 1999 hebben andere pogingen moeten opboksen tegen het gratis model van Napster en co. Heymans: “Je kan niet concurreren tegen gratis. Willen er straks aantrekkelijke legale muziekdiensten komen, dan moeten we eerst dat illegale opkuisen.”

Apple lanceert goedkope on-lineverkoop

Ondertussen biedt computerbedrijf Apple via zijn on-linemuziekdienst iTunes goedkope muziek aan. Volkomen legaal. Individuele nummers kosten bij iTunes 99 dollarcent, een volledig album kan voor maximum 9,99 dollar gedownload worden. Bij de lancering ervan in mei 2003, vertrok iTunes als een speer. In de eerste acht weken werden 5 miljoen nummers verkocht. In 2004 zou de dienst ook naar Europa komen. Gedownloade nummers kunnen ook op cd geschreven worden.

Platenlabels hebben zich evenwel vastgebeten in digital rights management, software die probeert te regelen wat er met een muziekbestand op de pc allemaal kan gebeuren. Zo hebben diensten als BuyMusic of PressPlay nummers in hun aanbod die alleen on line beluisterd kunnen worden. Ze kunnen niet worden opgeslagen op de harde schijf. Het net gekochte nummer naar een cd schrijven is voor sommige songs niet mogelijk, voor anderen alleen tegen betaling.

Gebruikers hebben flink wat kritiek op dergelijke beperkte systemen. Niet alleen willen klanten de vrijheid hebben om met hun aangekochte muziek te doen wat ze willen, het gebruik van digital rights management maakt het kopen van muziek on line ook nodeloos ingewikkeld. Marcel Heymans spreekt die ongemakken tegen. Gebruikers zullen moeten leren leven met digital rights management, vindt hij.

Zijn cd’s te duur?

De muzieksector krijgt ook het verwijt dat cd’s te duur zijn. Platenlabels repliceren dat de productie en distributie van een cd een hoge onkostenrekening oplevert. De IFPI ijvert ook voor een lager BTW-tarief (van 6 % in plaats van de huidige 21 %). Maar muziekliefhebbers worden kwaad wanneer ze horen dat EMI een ster als Robbie Williams nagenoeg 113 miljoen euro betaalt om vier albums te maken of wanneer blijkt dat voor een videoclip peperdure filmregisseurs worden aangesproken. Als je het geld over de balk gooit, hoef je niet te klagen dat je onkostenrekening ontspoort.

“Cd’s te duur?” Heymans reageert gedecideerd: “Het gevoel zit fout. In kranten lees ik dat een cd in ons land 20 euro kost. Terwijl de gemiddelde consumentenprijs van een cd in 2002 in België 12 euro bedroeg. Toegegeven, sommige cd’s kosten 20 euro in sommige winkels, maar er zijn ook heel wat goede albums die verkocht worden voor 5, 7 of 10 euro. En denk je dat de muziek van die goedkopere cd’s ook niet illegaal op het net te vinden is?”

De discussie over de cd-prijs kwam in een stroomversnelling, nadat Universal, het grootste label wereldwijd, in september aankondigde dat er in de VS en Canada forse kortingen op til zijn. Groothandelaars betalen voortaan slechts 9,09 dollar per schijfje, tegenover 12,02 dollar eerder. In de winkel wordt een prijsdaling van 30 % verwacht. Sommigen hebben het over een wanhoopsdaad, maar voor Heymans is het louter misleiding, een schoolvoorbeeld van window-dressing: “Er worden kortingen afgeschaft en marketinginitiatieven doorgeschoven naar de groothandel. Vergeet ook niet dat er in de VS slechts één prijs voor cd’s bestaat.” Toch is al eerder gebleken dat grote platenlabels in de VS samenspanden met muziekwinkels om de prijzen artificieel hoog te houden. In 2002 kwam het tot een uitspraak in de zaak, waarbij Universal, Sony, Bertelsmann, Warner en EMI veroordeeld werden tot het uitbetalen van 143 miljoen dollar in compensaties.

Platenlabel haalt winst uit concerten

Volgens vele sectorwatchers moeten de platenlabels gewoon op zoek naar een ander businessmodel. Bij IFPI worden hier en daar ballonnetjes opgelaten. Zo gelooft Heymans sterk in een nauwere samenwerking met de radio om gebruikers toe te laten het net gespeelde nummer onmiddellijk te downloaden.

Tom De Weerdt van Lowlands gaat nog een stap verder: “Er is veeleer sprake van een verschuiving, bijvoorbeeld van cd’s naar concerttickets.” Bij hem wordt het vermoeden steeds sterker dat cd’s in de nabije toekomst nog weinig commercieel belang zullen hebben. Ze zullen een andere functie krijgen: “Het wordt een visitekaartje voor een artiest, een voorbeeld van wat hij kan, gevolgd door de boodschap: boek mij of kom naar mij kijken. Een platenlabel zou dan een deal kunnen sluiten, waarbij hij een klein percentage van de concertopbrengst krijgt. In dat model trekt de cd immers alles op gang. De maker van dat cruciale visitekaartje moet dan ook kunnen delen in de winst, die voortaan uit de concerten zal komen. Maar ik moet toegeven dat artiesten nog niet rijp zijn voor dergelijke deals.”

Raphael Cockx