HET NIEUWE WAPEN VAN DE FISCUS

In juli, met enige vertraging, vallen de vennootschapsbelastingbrieven in de bus. Voor de fiscale controle doet de overheid nu systematisch een beroep op datamining, het nieuwe, krachtige wapen van de fiscus. Maar blijft de persoonlijke levenssfeer wel beschermd?

Lenin had gelijk: de kapitalisten zijn wel degelijk in staat om het touw te verkopen waarmee ze kunnen opgehangen worden.” De uitspraak, die we opvingen uit de mond van een van de grote belastingbonzen, is niet uit de lucht gegrepen. Een consortium van auditfirma’s (Accenture, Deloitte & Touche, PricewaterhouseCoopers en KMPG) heeft de FOD Financiën een nieuw elektronisch hulpmiddel bezorgd dat een revolutie zal teweegbrengen in de organisatie van de fiscale controles: datamining. Achter die term gaat een geducht instrument schuil waarmee de gegevens getoetst en geanalyseerd kunnen worden. Het gaat om een heleboel belastinggegevens, maar ook – mits het gebruik van strikte toegangsregels – over informatie van sociale aard.

Een voorbeeld: bij datamining voor de BTW wordt de informatie door een zeef van achttien algoritmen gehaald. Geleidelijk vermindert het aantal dossiers dat in het computersysteem werd ingevoerd. Uiteindelijk geeft de computer een lijst van belastingplichtigen van wie het dossier nauwkeuriger moet worden uitgeplozen. Enkele maanden geleden werden 300.000 BTW-dossiers op die manier door het computerprogramma verwerkt. In een eerste fase werden 39.000 dossiers aangevinkt. Dat leidde finaal tot 12.967 aanmaningen om een controle uit te voeren. Die selectie stelde de controleurs in staat om vaker in de roos te schieten dan gewoonlijk.

De testfase is nu voorbij en het gebruik van die kunstmatige intelligentie zal dan ook crescendo gaan. Dat geldt vooral voor de BTW, een domein waar het gebrek aan controleurs zich het meest doet gelden.

Compensatie voor personeelsgebrek

De belastingadministratie telt 29.375 ambtenaren, van wie de helft tussen 46 en 55 jaar. Op vrij korte termijn zullen dus vele vervangingen nodig zijn. “Het is niet zeker of de regering toestemming zal geven om ze automatisch te vervangen,” zegt Hervé Jamar (MR), staatssecretaris voor de Modernisering van de Financiën en de Strijd tegen de Fiscale Fraude. De federale regering rekent op nieuwe technologieën bij Financiën om haar begroting in de komende jaren enigszins te verlichten. “Naar het voorbeeld van wat er in het leger gebeurt, zullen we ontegensprekelijk de strijd tegen de fraude moeten voeren met minder voetvolk en meer technische middelen,” verwacht een directeur van de FOD Financiën.

Om het rendement van de controles te verbeteren, wordt stelselmatig een nieuw systeem ingevoerd om de belastingplichtigen onder de loep te nemen. “De tijd is voorbij dat de selectie van de controles uitsluitend afhing van een directiecomité en lokale controleurs, jammer genoeg soms met willekeur en bepaalde misbruiken tot gevolg,” stipt staatssecretaris Jamar aan. “Het kan dus niet meer dat dezelfde belastingplichtige zonder aanwijsbare objectieve redenen 30 jaar lang, jaar na jaar gecontroleerd wordt.” Volgens Jamar zal op termijn de beslissing om een belastingcontrole uit te voeren in 50 % van de gevallen getroffen worden op basis van datamining.

De prangende vraag is uiteraard welke informatie in de computertoepassing zal terechtkomen. “Wegens zijn statuut beschikt het departement Financiën over heel wat informatie,” zo luidt de toelichting van Jean-Marc Delporte, administrateur-generaal van de Belastingen en van de Invordering. “Tot dusver werden die gegevens niet echt aan elkaar gekoppeld.” Of het nu gaat om kadastrale inlichtingen, beroepsinkomens, voorheffingen, verkeersbelasting en dies meer – het computerprogramma van de FOD Financiën kan voortaan jongleren met alle gegevens waartoe het toegang heeft. Zo kunnen de tollenaars ertoe aangespoord worden om meer aandacht te besteden aan dossiers die tot nu toe door de mazen van het net glipten. Hoe dan wel?

Afwijkende gegevens

Datamining brengt op basis van de informatie die elke dag door het informaticasysteem verwerkt wordt automatisch – en dát is de grote nieuwigheid – afwijkingen tussen bepaalde gegevens aan het licht. Voorbeelden? Problemen met de overeenstemming van de BTW-gegevens en de omzet, verschillen tussen de vergoedingen die ingeschreven staan in de boekhouding en de vergoedingen die aangegeven worden aan het ontvangstkantoor van de belastingen, een abnormale marge op de omzet, algemene kosten die een meer dan doorsnee deel van de omzet uitmaken.

Datamining zet automatisch een aantal knipperlichten in gang, zowel op het vlak van bepaalde belastingplichtigen als op dat van een hele beroepscategorie. In dat laatste geval kan een sectoranalyse gedaan worden zoals dat ooit al eens het geval was bij onder meer notarissen, deurwaarders, tandartsen en tandtechnici.

Op basis van die knipperlichten kunnen de ambtenaren gemakkelijk tot de essentie doordringen: “Het komt erop aan een cultuur te creëren waarin de belastingcontrole geobjectiveerd en doeltreffender wordt,” merkt Jamar op. “Gedaan met de controleurs die bij een zelfstandige komen aankloppen om een aantal klasseermappen uit te pluizen. Het is de bedoeling om, dankzij ons analyse-instrument, ter plekke neer te strijken met gegevens die om opheldering vragen en waarvoor de belastingplichtige een duidelijke verklaring moet geven. De controleur, de externe accountant en de belastingplichtige zullen daarbij uiteraard veel tijd winnen.”

Allicht herinnert u zich nog de controles die bij 300 notarissen (van de zowat 1200 die het land telt) werden uitgevoerd en die binnen het beroep heel wat stof deden opwaaien. Die actie heeft heel wat notarissen, overtuigd als ze waren van de degelijkheid van de informatie waarover de fiscus beschikte en van de risico’s die ze liepen, spontaan ertoe gebracht om orde op zaken te stellen. Naast de 50 miljoen euro die naar de staatskas vloeide, alleen al door de wijziging van de belastingaanslag van die notarissen, is het de regering er uiteraard vooral om te doen om het gedrag van de belastingplichtigen te zien veranderen.

Vanaf het ogenblik dat er in een sector een neiging tot belastingontwijking opduikt, zal die bestudeerd, geanalyseerd en ontrafeld worden. Als de administratie van oordeel is dat haar dossier stevig in elkaar zit, zullen de belastingambtenaren neerstrijken en in vele gevallen ook voldoende aanleiding vinden voor een correctie van de belastingaangifte. Het spreekt voor zich dat dergelijke sectorcontroles pas zullen blijven doorgaan dankzij de datamining, die de resultaten alleen maar versterkt.

Wat desnoods nog meer in het oog springt, zijn de gerichte acties die regelmatig gevoerd worden in nachtwinkels. “Daar worden alle frauderecords gebroken,” beklemtoont Hervé Jamar. “Bij de jongste Tamtam-operatie bevond 100 % van de gecontroleerde verkooppunten zich in een toestand van evidente fraude.”

Big Brother bestaat

Aan mogelijkheden om de computerbestanden die de fiscus ter beschikking heeft met elkaar te kruisen, is er geen gebrek. Een voorbeeld? De mogelijke correlatie tussen de aangegeven inkomsten en de prijs van het voertuig dat op naam van dezelfde belastingplichtige ingeschreven staat. Dat betekent dat een handelaar of een beoefenaar van een vrij beroep, die per jaar slechts 5000 euro als belastbare basis aangeeft, maar tegelijkertijd een nieuwe Mercedes SLK laat inschrijven, onherroepelijk uitleg zal moeten verschaffen. Misschien verwijst hij naar een lening, maar ook dan zal zijn inkomen voldoende groot moeten zijn om de leninglast, de verzekering, de brandstof en de verkeersbelasting te dragen.

Nog een voorbeeld: de kruising van de omzetcijfers die door de belastingplichtigen van eenzelfde sector worden aangegeven met de jaarlijkse listings van de BTW. Als blijkt dat een of andere groothandelaar een abnormaal deel van zijn omzet realiseert op niet-onderworpenen aan de BTW (terwijl dat in zijn sector niet de regel is), kan de fiscus van de veronderstelling uitgaan dat een deel van zijn verkoop, die officieel aan privé-klanten gebeurde, uiteindelijk transacties in het zwart met beroepslui verbergt.

Dit type van elektronisch instrument laat ook toe om klassieke fraude aan het licht te brengen (zonder dat het nodig is om bij de belastingplichtige te gaan aankloppen), zoals de facturatie van aanzienlijke volumes goederen op naam van mensen die al overleden zijn. Binnen dezelfde gedachtegang zal de uitbater van een carwash, wiens omzet niet helemaal strookt met de bedragen die hem aangerekend worden door de watermaatschappij of wiens ratio omzet/aankoop van water abnormaal laag ligt, eveneens met datamining kunnen opgespoord worden.

Een dergelijke vergelijking van gegevens vond uiteraard ook vroeger plaats, maar het initiatief moest toen komen van de lokale ambtenaren, wat heel wat energie opslorpte. Datamining biedt het voordeel dat de controleurs kunnen bevrijd worden van ondankbare taken ten voordele van acties met een grotere toegevoegde waarde voor de openbare financiën. Kortom, voor acties die meer geld naar de staatskas doen vloeien. Het is een interessante nieuwigheid, net nu premier Verhofstadt van plan is de BTW-tarieven te verhogen als compensatie voor de verlaging van de fiscale druk op de inkomsten uit arbeid.

En de persoonlijke levenssfeer?

Zowel Hervé Jamar als Jean-Marc Delporte houden zich op de vlakte als het gaat over de exacte omvang van de bestanden en de gegevens die gebruikt worden in het raam van de datamining. De achttien eerder genoemde algoritmen staan als top secret geklasseerd. De staatssecretaris en de administrateur-generaal geven wel de verzekering dat de wetgeving in verband met de bescherming van de persoonlijke levenssfeer nauwgezet geëerbiedigd wordt en dat de uiteindelijke controle bij het parlement ligt.

Wat de toegang tot de gegevens betreft, werden de grootst mogelijke voorzorgsmaatregelen genomen, onder toezicht van verschillende universiteitsprofessoren. Jean Marie Prévost, vertegenwoordiger van de AOIF binnen het programma Risicobeheer, laat een geruststellend geluid horen: “Binnen de datawarehouse-omgeving van de FOD Financiën worden zowel de natuurlijke als de rechtspersonen anoniem gemaakt met een artificiële sleutel of surrogate key, die er borg voor staat dat de ambtenaar zijn nieuwsgierigheid niet tot in het oneindige kan doordrijven. Er werd overigens ook voorzien in de traceerbaarheid van de toegang tot de gegevens,” stipt Hervé Jamar aan. “Al wie ooit in de verleiding zou komen om misbruik te maken van zijn prerogatieven, zal onverbiddelijk gestraft worden met een schorsing.”

Jean-Marie Damry

Datamining brengt – automatisch – afwijkingen tussen bepaalde gegevens aan het licht.

Zodra er in een sector een neiging tot belastingontwijking opduikt, zal die opgemerkt en bestudeerd worden.Goed getipt door de computer, schieten de controleurs vaker in de roos dan gewoonlijk.