Het microgolfgenie

Achter de uitvinding van vertrouwde voorwerpen en apparaten gaan vaak verrassende, pikante of tragische levensverhalen schuil. Marcel Grauls portretteert ‘de uitvinders van het dagelijks leven’.

Wie kan eindelijk de waarheid blootleggen over de uitvinding van de kleefwijzertjes, beter gekend als de Post-it notes van het Amerikaanse concern 3M? Over het totstandkomen van de blaadjes met de lichte lijm circuleren verschillende versies. Een bont allegaartje van managementgoeroes verwijst gretig naar het ontstaan van de Post-it als een opzienbarend voorbeeld van een onderneming die haar werknemers toelaat fouten te maken. De kleefwijzertjes zouden immers ontstaan zijn na een miskleun van een chemicus, die koppig bleef broeden op een bestemming voor zijn blunder.

Zo’n historie is een kolfje naar de hand van Marcel Grauls. De projectmanager bij de Regionale Uitgeversgroep ontrafelde eerder al het ontstaan van bekende merken en zocht de geschiedenis achter eponiemen, woorden die verwijzen naar eigennamen. In De uitvinders van het dagelijks leven heeft hij het over de uitvinders van een dertigtal vertrouwde voorwerpen en apparaten (van de aspirine tot de telefoon, van het legoblokje tot de ritssluiting, van de beha tot de pil). Met enkele rake penseeltrekken schetst hij een portret van de naarstige genieën, delft hij naar de ontstaansgeschiedenis van het product en verklapt hij hoe het hen na hun pièce de résistance verging. Lang niet allen werden ze beroemd of schatrijk. De uitvinder van een explosiemotor verkwanselde zelfs een familiefortuin aan de productie van zijn droom, die een obsessie werd.

Leuren met dode vogel. Een flater vormde wel degelijk het dubieuze fundament van het eclatante Post-it-succes, maar het was een collega van de blunderaar die pas jaren later de fout omsmeedde tot de grandioze hit. Op een zondag in 1974 gleed nog maar eens een bladwijzertje uit het gezangboek van de toen 43-jarige Arthur Fry in een presbyterianenkerk in Minnesota. Wanhopig moest hij op zoek naar de juiste psalm. “Ik weet niet meer of het een saaie preek dan wel goddelijke inspiratie was, maar die zondag dwaalde mijn geest af en ineens moest ik denken aan een kleefmiddel dat jaren eerder in ons laboratorium was ontdekt en dat nergens voor kon worden gebruikt.”

Al in 1969 had de scheikundige Spencer Silver het lichte goedje gebrouwen tijdens een experiment om een product met een hoge kleefkracht te ontwikkelen. Vijf jaar lang had Silver ermee geleurd op alle afdelingen. Net toen hij zijn pogingen opgaf, dacht de vrome Fry eraan. Deze chemicus en specialist productontwikkeling onderzocht zijn ingeving tijdens de werkuren. Bij 3M mag tot 15% van de werktijd besteed worden aan projecten van eigen keuze. Maar nog wachtte een afschrikwekkend hindernissenparcours. Fry sleepte er enkele collega’s bij en sleutelde met een paar technici een volstrekt nieuwe machine ineen om de lijm op de gele blaadjes te krijgen. Na een aanvaring met de technici knutselde hij de machine moederziel alleen in zijn kelder ineen. Maar de directie aarzelde. Wie zou zo gek zijn een kattebelletje op dure notitieblaadjes te kribbelen als dat op goedkoop papier ook kon?

In 1978 mocht Fry de markt voorzichtig laten aftasten. Het leverde niets op. Tot Fry te weten kwam dat een paar medewerkers kleine successen hadden geboekt op plaatsen waar ze stalen hadden uitgedeeld. Een onderdirecteur ging nog even mee de straat op, om er zeker van te zijn dat het project begraven kon worden. “Ik dacht, dit is leuren met een dood vogeltje.” Maar de proef sloeg aan en in 1980 waren de Post-it notes al in de hele VS een begrip. Een jaar later werd ook Europa stormenderhand veroverd.

Radar in de oven. De microgolfoven kwam al tijdens de Tweede Wereldoorlog tot stand, zo blijkt uit één van de meest markante hoofdstukken uit Grauls spitwerk. De enigmatische autodidact Percy Spencer (1894-1970), opgegroeid in armoede en levend van jacht en ongeschoolde seizoensarbeid, leverde in 1940 het idee om sneller radarinstallaties te produceren. De Britten waren in de VS vertwijfeld op zoek naar radarsystemen die de laag vliegende Duitse bommenwerpers op weg naar Londen konden verschalken. De baas van een relatief kleine onderneming confronteerde Spencer – die op dat ogenblik al een stevige reputatie als innovator verworven had in de fabriek – met het probleem. Ook nu weer verraste het ongeschoolde genie vriend en vijand.

In 1942 doet het toestel chocolade in een broekzak van Spencer smelten. Prompt piekert hij over de microgolf als oven. Verder dan een duur apparaat voor grootkeukens komt het voorlopig niet. Spencer groeit door als manager en vindt geen tijd meer om zijn oven te ontwikkelen op maat van huisgezinnen. Dat gebeurt pas in 1967, toen de Japanse ingenieur Keishi Ogura het tafelmodel ontwikkelt in opdracht van Raytheon, het bedrijf waar de mysterieuze Spencer met pensioen ging als vice-president.

Marcel Grauls, De uitvinders van het dagelijks leven. Van Halewyck/Balans, 203 blz., 798 fr.

LUC DE DECKER