Het gesjoemel bij het leger, vandaag behandeld door de rechtbank van Hasselt, heeft geleid tot een betere interne opvolging van de financiële dossiers. Controle door outsiders is echter minimaal.
De gerechtszaak rond de fraude bij de marine in Hasselt doet vragen rijzen over het budgetbeheer bij Defensie. “Dat een departement zijn budget tegen het einde van het jaar opsoupeert, gebeurt in alle openbare diensten,” weet Karel Vervoort, in een vroeger leven generaal-majoor en vandaag een topman van Flag, de Vlaamse lucht- en ruimtevaartvereniging. “Geld dat men niet besteedt, is men kwijt. Maar de makkelijke manier waarop de sommen het privévermogen konden spijzen, deed me de schellen van de ogen vallen.”
Bij de verschillende defensiemachten bestond de gewoonte om in december facturen uit te schrijven voor zaken die pas het jaar daarna zouden worden geleverd. Zo werd vermeden dat, bijvoorbeeld, geld van de marine verdween richting luchtmacht. “Het opgebruiken van kredieten wordt zo een doel op zich,” stelt Bob Van Hooland, doctor in de Bestuurswetenschappen en auteur van Nieuw publiek management: van bestuurskunde tot Copernicus (Academia Press, 2003). “Zelfs de vormelijke aspecten worden dan niet nageleefd en controleprocedures verzanden. Zo’n houding is nefast voor een efficiënte planning en financieel beheer.”
“Sinds de herstructurering van de krijgsmacht tot een centraal geleide organisatie zijn de machten niet in staat de kredieten op te gebruiken,” aldus Laurent Collin, woordvoerder van de krijgsmacht. “Vroeger beslisten de machten relatief autonoom over de aankopen en hun budget. Vandaag hebben we één budget en een centrale aankoopdienst.” Ter informatie: 13 % van het militaire budget (2,5 miljard euro) gaat naar investeringen en dubbel zoveel naar onderhoudscontracten. De personeelskosten zijn goed voor 60 %.
De centrale spil van de organisatorische (en dus budgettaire) herstructurering van het leger is generaal August Van Daele, Chef van Defensie. Als hoofd material resources onder zijn voorganger Willy Herteleer gebruikte hij zijn expertise van de aankoopdienst bij de luchtmacht voor het hele leger. Dat gebeurt tot op vandaag. Hij was niet bereikbaar voor commentaar.
Lessen uit de fraude
De bal van het gerechtelijke onderzoek dat heeft geleid tot het huidige proces, ging aan het rollen, nadat het diensthoofd van de facturatiedienst van de marine in 2000 418 facturen vond waarvoor nooit prestaties volgden. Het ging om een totaal van 2,3 miljoen euro. “We hebben toen onmiddellijk Justitie gewaarschuwd. En, neen, van de eventuele betrokkenheid van leden van het Hof was toen geen sprake,” weet een hoge officier die de zaak toen van nabij volgde. “We zijn ambtenaar en moesten de feiten onmiddellijk aan het gerecht melden. Tegelijk heeft Willy Herteleer een intern onderzoek in gang gezet om te kijken hoe de fraude mogelijk was, en hoe we die voortaan konden vermijden. Hij plaatste de fraudebestrijding hoog op de agenda, net als zijn opvolger trouwens.”
Defensie heeft sindsdien software geïnstalleerd die de uitgave van verschillende kleine bedragen aan een bedrijf beter zou controleren. De betere, centrale controle heeft onder meer geleid tot het gerechtelijk onderzoek naar fraude bij de aankoopdienst van het leger. Er zouden voor 25 miljoen euro elektrische apparaten, bouwmaterialen, bromfietsen, volledige keukens, champagne, kaviaar en tuinafsluitingen gefactureerd zijn aan Defensie, terwijl die goederen bij de officieren en hun medewerkers terechtkwamen.
Het aantal personeelsleden dat zelf over uitgaven mag beslissen, werd inmiddels grondig beknot, net als de minimumbedragen voor autonome aankopen. Collin: “In principe zou een dergelijke fraude niet meer mogelijk zijn, omdat de controle sterk verbeterd is.”
“Het leger was steeds een van de voorlopers op het vlak van beheerstechnieken, omdat het de goede mensen en de tijd heeft om die te ontwikkelen,” erkent Van Hooland. “Maar bij de uitvoering loopt het soms mank. In tegenstelling tot bedrijven, kent het leger geen concurrentie, zodat de financiële druk om bij aanbestedingen het onderste uit de kan te halen minder zwaar is.” Vervoort vult aan: “Als de chefs van de fraudeurs de zaak willen toedekken, blijft alles binnenskamers en worden de malversaties niet bestraft. Bij Defensie controleert men elkaar. Het totale gebrek aan externe controle leidt tot ongecontroleerde meeruitgaven.”
Van Hooland: “Enorme budgetten, een introverte bedrijfscultuur en een gesloten huishouding – het is de structurele combinatie die fraude in de hand werkt.” Collin: “We worden wel degelijk gecontroleerd, meer bepaald door het Rekenhof.” Defensie krijgt ook inspecteurs van Financiën over de vloer. “Die hebben geen enkele zeggingskracht,” stipt Vervoort aan. “Ze kunnen worden genegeerd. Toen de Inspectie van Financiën de modernisering van 105 hauwitsers bekritiseerde wegens totaal nutteloos, besliste minister van Defensie André Flahaut die toch te laten doorgaan, omdat de toekomst van het Waalse bedrijf CMI ervan afhing. De regering liet begaan. Het leger verkwist miljoenen en geen haan kraait ernaar.”
Hans Brockmans
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier