Het labyrint

In 1999 wordt het honderdste geboortejaar van Jorge Luis Borges (1899-1986) herdacht. Nu al pakt uitgeverij De Bezige Bij uit met het eerste deel van het Verzameld Werk. Tijd voor een hernieuwde kennismaking.

Zelden heeft een auteur zoveel pro’s en contra’s opgeleverd als de Argentijn met Europese rootsJorge Luis Borges. Zijn werk werd achtereenvolgens uitbundig bejubeld, gekraakt en finaal gecanoniseerd. Uit puur literaire overwegingen was de verheerlijking onafwendbaar. Door zijn opvattingen en meer nog door zijn ironische spel rond zijn opvattingen oogstte hij evenwel veel extraliteraire tegenwind. Als hevig tegenstander van de nazi’s werd hij toegejuicht, althans achteraf. Het was immers niet vanzelfsprekend om in het Argentinië van de jaren veertig tegen Duitse en andere bruinhemden van leer te trekken. Later verloor hij de goodwill van de politiek correcte wereld door zijn stugge conservatieve gekoketteer en vooral door zijn onbegrijpelijke gekonkelfoes met de Argentijnse junta en de Chileense dictator Pinochet. Uit zijn biografieën (er verschenen er al meer dan een dozijn) blijkt dan weer dat hij die repressieve regimes helemaal geen warm hart toedroeg. Enkele slippertjes (zoals de handdruk met Pinochet) worden daarmee echter niet verklaard. Die houding kostte hem zeker de Nobelprijs. Nochtans verwierp Borges verder elke totalitaire politiek of ideologie, waardoor hij zowel het nazisme als het communisme streng veroordeelde.

Borges was een fervente postmodernist avant-la-lettre. De relativiteit van de werkelijkheid en de waarheid doen zijn oeuvre tijdloos gisten. Zijn werk bestaat vooral uit verhalen, waarvan de bekendste al in het eerste deel te vinden zijn van het vierluik waarin zijn vertaalde Verzameld Werk nu op de markt gebracht wordt. In De Aleph en andere verhalen vinden we onder meer zijn debuutbundel Wereldschandkroniek uit 1935. Het zou nog 20 jaar duren voor hij doorbrak en zijn naam definitief op de literaire wereldkaart zette. Rond die tijd, na zijn 55ste, voltrekt zich evenwel ook persoonlijke tragiek. De erg bijziende Borges wordt dan helemaal blind en is nog meer aangewezen op zijn secretaressen of vriendinnen. Hun rol wordt in de biografieën uiteenlopend beschreven, al dan niet in verfoeilijke zin. Met zijn seksualiteit heeft Borges het overigens altijd moeilijk gehad. Ooit stuurde zijn vader hem zelfs naar een bordeel om man te worden, maar de zoon was als verlamd toen hij eraan dacht dat misschien ook zijn vader bij dezelfde hoer geweest was.

In zijn werk sijpelen zijn verlangens en demonen slechts onrechtstreeks binnen. Hij schreef zich een onwerkelijke wereld bijeen, waarmee hij voortborduurde op Schopenhauers stelling dat de wereld zich alleen openbaart als “mijn idee van de wereld”. Naast Schopenhauer zindert zowat de halve wereldliteratuur, -filosofie en -mythologie na in zijn eclectische oeuvre. Daartussen vlocht hij enkele hardnekkige eigen thema’s, waarvan er één spraakmakend werd: de wereld als labyrint.

De vier delen verschijnen tussen nu en 1999 bij de Bezige Bij. Het eerste deel telt 433 blz. en kost 2500 fr.

LUC DE DECKER