‘HET KLASSIEKE MECENAAT HEEFT NOG EEN ROL TE SPELEN’

De tentoonstelling met schilderijen van de zeventiende-eeuwse Antwerpse schilderes Clara Peeters geeft internationale allure aan het Rockoxhuis, dat eigendom is van KBC. Voorzitter Thomas Leysen heeft nog meer ambitie voor het museum.

Het oeuvre van Clara Peeters bestaat uit 39 gesigneerde stillevens uit de periode 1607 tot 1621. Vier behoren tot de collectie van het Prado in Madrid, en het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten in Antwerpen bezit een belangrijk visstilleven van haar. Beide instellingen brachten die vijf werken samen met zeven schilderijen uit particuliere verzamelingen en andere musea in het Rockoxhuis in Antwerpen. Het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten in Antwerpen is nog altijd gesloten voor renovatie en voor het Rockoxhuis is het een gelegenheid om zich internationaal sterker te profileren.

De bekendheid van Clara Peeters is niet te onderschatten. Alejandro Vergara, de senior curator van het Prado, stelde de expo samen. Vanaf oktober verhuizen de twaalf schilderijen naar de Spaanse hoofdstad. Nooit eerder liep in het Prado een monografische tentoonstelling van een vrouwelijke schilder uit die tijd. Dat Antwerpen als eerste haar werk kan tonen, is een opsteker voor de stad. Uit merktekens op de schilderijen valt af te leiden dat Peeters in Antwerpen heeft gewerkt. “Toch zijn we niet echt zeker dat ze ook in Antwerpen is geboren”, vertelt Hildegard Van de Velde, de conservator van het Rockoxhuis. “Over Clara Peeters is heel weinig bekend. Ze wordt niet geciteerd in bronnen en egodocumenten zijn niet voorhanden. Ze duikt wel op in enkele boedelbeschrijvingen, maar zelfs over haar geboortedatum heerst onzekerheid. Alejandro Vergara vermoedt dat ze tussen 1585 en 1590 is geboren.”

Teken van de tijd

Stillevens waren een teken van de tijd, zegt Thomas Leysen, barokliefhebber en de voorzitter van KBC, dat eigenaar is van het Rockoxhuis. “Voor vrouwen was het in de zeventiende eeuw niet gepast om een kunstenaarsopleiding te volgen, waar leerlingen vaak naar naakte modellen moesten tekenen. Dus koos Clara Peeters voor stillevens. Haar werk sluit aan bij dat van Osias Beert, haar vermoedelijke leermeester. Ze etaleert een enorme kwaliteit. De voorwerpen die ze schildert, zijn zeer tactiel, je kunt het materiaal haast voelen.”

De stillevens hebben ook een belangrijke maatschappelijke betekenis. Tussen 1609 en 1621 was in Antwerpen het Twaalfjarig Bestand afgekondigd, een adempauze in de Tachtigjarige Oorlog. Import en export kwamen weer op gang, en Antwerpen toonde dat graag. Op de werken van Peeters zijn porselein uit Firenze, een beker uit Nürnberg en amandelen uit Zuid-Europa te zien. “Maar bijvoorbeeld ook een damasten tafellaken. Dat was in die tijd duurder dan een Rembrandt”, zegt Hildegard Van de Velde. “De kans is groot dat Peeters afkomstig is uit een vermogende familie en een vader had die schilder was. Ze moet de banketten die ze schildert, hebben gekend. Ze was geen lid van een gilde, had geen officiele status, maar ze moet zich duidelijk bevestigd hebben gevoeld. Dat merk je als ze zichzelf trots afspiegelt in een theekan, iets wat enkel Jan van Eyck ook deed. Ze signeert ook zeer prominent, op bestek bijvoorbeeld, en doet dat vaak als Clara P. De achternaam was zelfs niet nodig.”

Buurman Frans Snijders

Een tweede herkenbaar element in het werk van Peeters zijn dieren. Opnieuw is dat een verwijzing naar rijkdom, want vooral de adel jaagde veel. Maar Clara Peeters zou de eerste zijn geweest die ooit een visstilleven op doek zette. De bekendste schilder van visstillevens is Frans Snijders, een tijdgenoot van Rubens en Van Dyck. Toevallig ligt het Snijdershuis vlak naast het Rockoxhuis, en het is eveneens in handen van KBC. Tegen 2018 wil de bank werk maken van de integratie met het Rockoxhuis en wordt het Snijdershuis ook een museum. “Vanaf midden 2017 keren de werken van het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten terug naar het depot en starten we met de modernisering van het Rockoxhuis”, zegt Thomas Leysen. “We zullen de twee huizen met elkaar verbinden. Het ene zal focussen op Nicolaas Rockox en zijn leefwereld (een humanist, mecenas en kunstverzamelaar die burgemeester van Antwerpen was in de periode van het Twaalfjarig Bestand, nvdr), het andere op Frans Snijders. We willen tegen februari 2018, bij de start van het barokjaar, de vernieuwde tentoonstellingsruimte kunnen openen.”

In die nieuwe ruimte kan KBC ook de dierstillevens tonen die het in de loop der jaren heeft verworven. “Al hopen we ook opnieuw werken in bruikleen te kunnen tentoonstellen, zegt Leysen. “Het Louvre heeft er een tiental dat niet in de zaal kan hangen, en we bekijken wat mogelijk is met het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten in Antwerpen en met het Prado.” Leysen stelt dat de samenwerking die ontstond rond Clara Peeters het Rockoxhuis meer allure heeft gegeven. Zo zette de Turkse auteur en Nobelprijskandidaat Orhan Pamuk het Rockoxhuis in The New York Times op zijn lijstje van de mooiste kleine musea.

“We zijn ook in Antwerpen goed verankerd”, voegt Leysen toe. “We maken deel uit van de groep musea en staan mee op de kaart.” De visie op Frans Snijders sluit aan bij die op Clara Peeters: een ten onrechte onbekende schilder naar een groter publiek brengen. “Clara Peeters verdient meer bekendheid”, beaamt Thomas Leysen. “Maar ook Frans Snijders is een aantrekkelijke schilder die met zijn stijl een publiek kan raken. Met hem kunnen we in de rijke Antwerpse museumwereld toegevoegde waarde bieden.”

Intelligent mecenaat

Leysen is ambitieus. In 2017 plant het Rockoxhuis een tentoonstelling over landschapsschilders en in 2019 een met tekeningen van Jan Breughel I. Ook technisch wil het museum stappen vooruit zetten. “We willen bij de geplande werken investeren in een nieuwe klimaatregeling, die inspeelt op de buitentemperatuur”, zegt Hildegard Van de Velde. “Werk je met een vaste temperatuur van 19 tot 20 graden, dan kun je bij grote verschillen van de buitentemperatuur een schokeffect creëren. Dat we daarin investeren, geeft partners ook meer vertrouwen om werken in bruikleen te geven.”

“Voor KBC blijft het Rockoxhuis een intelligente vorm van mecenaat”, geeft Thomas Leysen nog mee. “Dit huis blijft een werkruimte, met plaats voor meetings, recepties en nocturnes, maar we geloven ook dat het klassieke mecenaat nog een rol te spelen heeft. We blijven het Rockoxhuis koesteren, uitbouwen en bewaren als erfgoed en we willen een meerwaarde brengen voor het publiek. KBC speelt zijn maatschappelijke rol in de eerste plaats door de manier waarop we de economie financieren en bankieren en verzekeren, maar we willen ook ons culturele engagement blijven koesteren.”

Clara Peeters. Aan tafel! loopt tot 2 oktober in het Rockoxhuis in Antwerpen.

WOUTER TEMMERMAN, FOTOGRAFIE KAREL DUERINCKX

De Turkse auteur en Nobelprijskandidaat Orhan Pamuk zette het Rockoxhuis in The New York Times op zijn lijstje van de mooiste kleine musea.

Tegen 2018 wil KBC werk maken van de integratie van het Snijdershuis en het Rockoxhuis.