Het is verstandig om behoedzaam te zijn

De financiële wereld zal in 2001 bezaaid liggen met valkuilen, zo voorspelt Robert Rubin, de voormalige Amerikaanse minister van Financiën.

Bij het voorspellen van de toekomst bestaat er altijd een sterke tendens om vanuit het heden te extrapoleren. Dat is een gewoonte die onvermijdelijk tot de verkeerde conclusies leidt. De tijden zijn goed geweest, en dat heeft geleid tot de verwachting dat, bijna als bij een natuurwet, de tijden goed zullen blijven. Maar door dat onbezorgd te aanvaarden, vergroot men de kansen op zowel onverwachte als ongewenste gevolgen.

Ik zou drie verschillende risico’s willen aanhalen waarmee de financiële wereld zou kunnen te maken krijgen en die veel te weinig aandacht krijgen.

1. Financiële crisis

Amper twee jaar nadat de Aziatische crisis tot bedaren werd gebracht, is het idee van een mogelijke toekomstige crisis van de radarschermen verdwenen. Die houding is geruststellend maar ook misleidend. De meest fundamentele reden voor de financiële ontwrichting is immers niet verdwenen. De financiële crisis in Azië was niet alleen een kwestie van beleid en structurele tekortkomingen in de ontwikkelingslanden, maar werd evenzeer bepaald door de overdreven aanvoer van kapitaal vanuit de industrielanden. De financiële instellingen van die landen hebben de risico’s onderschat en de positieve punten benadrukt, op zoek naar bijkomende winsten tijdens de goede jaren.

Die vergissing weerspiegelde op haar beurt in de markt een inherente tendens naar uitwassen, die gebaseerd is op de menselijke geest en de krachten van hebzucht en vrees. De waarschijnlijkheid dat er opnieuw een ernstige ontwrichting komt, te vergelijken met die in Azië drie jaar geleden, is hoog. Wanneer dat zal gebeuren of welke gevolgen het zal hebben op het wereldwijde financiële systeem, kan echter onmogelijk voorspeld worden.

2. Ireële economische inschattingen

Dat brengt mij tot mijn tweede bekommernis. Het zou best kunnen dat de nieuwe informatietechnologieën tot grondige omvormingen zullen leiden. In elk geval zullen ze de productiviteit aanzienlijk verhogen. Maar die weldaad voor de economie kan tegelijkertijd ook leiden tot overdreven aandelenwaarderingen en tot de buitensporige veronderstelling dat men vrij is van elke toekomstige economische of marktgebonden terugval.

De economische geschiedenis staat vol met ontwikkelingen die de productiviteit aanzienlijk verhoogd hebben – zoals de spoorwegen, de intrede van de elektriciteit en de opkomst van de massaproductie. Geen enkele van die ontwikkelingen heeft echter de conjunctuurcyclus afgeschaft. Ze wekten tevens overdreven optimisme, wat leidde tot moeilijkheden en pijnlijke correcties.

De huidige massale instroom van kapitaal naar de Verenigde Staten, waarmee het land zijn tekorten op de lopende rekeningen financiert, het surplus van binnenlandse groei boven de groei van de productie, de lage spaarquote en het naar historische maatstaven hoge niveau van de aandelenmarkten, zouden – niet zijn, maar zouden – excessen kunnen zijn die een overreactie weerspiegelen ten opzichte van de reële sterkte van de Amerikaanse economie, met inbegrip van de productiviteitsgroei afkomstig van de informatietechnologie. Als het hier inderdaad om uitwassen gaat, dan zullen die moeten worden afgezwakt – met een zachte of een harde landing. En een dergelijke afzwakking kan leiden tot kwetsbaarheid op de internationale financiële markten.

3. Negeren van oude vaardigheden

Daarmee ben ik bij mijn derde bekommernis gekomen: de opvatting dat de nieuwe technologieën de financiële diensten zullen transformeren. Dat zal misschien wel zijn – wanneer we het hebben over de wisselwerking met de klanten en de kosten. Maar er is niets dat de informatietechnologie het banksysteem, de financiële instellingen of de markten kan bijbrengen, dat de inherente neiging tot excessen kan afzwakken. Het gevaar daarop zou daarentegen wel eens groter kunnen worden, gegeven de bijna ogenblikkelijke communicatie en interactie over heel de wereld, gegeven de hogere transactiesnelheid en de enorme toename van ingewikkelde afgeleide producten die door de nieuwe technologie mogelijk gemaakt worden.

Wat meer is, de nieuwe technologieën verhogen weliswaar de productiviteit, door de transparantie voor de klant te verhogen en een meer volmaakte concurrentiële markt te creëren, maar volgens dezelfde redenering verlagen ze ook de winstmarges. Dat zou op zijn beurt kunnen leiden tot een tendens om hogere winsten na te streven door grotere risico’s te nemen.

Oude vaardigheden tellen nog altijd mee. Het succes in de meeste financiële diensten zal blijven afhangen van de traditionele vaardigheden en capaciteiten: kredietanalyse, risicomanagement, oordeelkundig verhandelen, dienstverlening aan belangrijke klanten enzovoort. Het is echter best mogelijk dat er een tendens bestaat om de aandacht af te leiden van die vaardigheden en zich toe te spitsen op de nieuwe technologieën, zelfs in de traditionele firma’s, waarvan ik overigens verwacht dat ze het grootste deel van de ruimte voor financiële diensten op het internet zullen inpalmen.

Om de instabiliteit van het globaal systeem te minimaliseren en een omgeving te scheppen waarin de markten hun middelen op een doeltreffende manier toewijzen, dienen de beleidsmakers hun aandacht te blijven toespitsen op betere methodes om de ‘decision makers’ ertoe te brengen gedisciplineerd te handelen en excessen te vermijden. Kapitaalvereisten, margevereisten en allerlei soorten van bekendmakingen dienen allemaal dat doel. Maar er zijn meer van dergelijke praktijken nodig. Die noodzaak wordt bovendien groter naarmate de omvang van de stromen toeneemt, de snelheid van transacties die de wereld rondgaan stijgt, de uitstaande waarde van de afgeleide producten aangroeit en de kredietverlening uitgebreid wordt naar geografische zones met hogere risico’s, zoals in het voorbije decennium het geval was.

Kortom, we moeten onthouden dat nieuwe ontwikkelingen, hoe groot hun impact ook is, de menselijke natuur niet veranderen en de noodzaak voor het behoud van een evenwichtige risico- en beloningsevaluatie niet tenietdoen.