Het is maar geld

Marc Buelens

Rene-Thierry Magon de la Villehuchet, Kristy Hunt, Alex Widmer en uiteraard Adolf Merckle, de ‘Duitse Warren Buffett’. Het lijstje financiële toppers dat zelfmoord zou hebben gepleegd wegens de financiële crisis wordt steeds langer.

Als iemand zelfmoord pleegt om een gebroken liefdesrelatie, speelschulden, een religieuze crisis of chantage, wordt er zelden of nooit aandacht aan besteed. Tenzij de dader een beroemde sportman, een bekende politicus of een gevierde entertainer is. Dagelijks plegen in de wereld honderden sukkelaars zelfmoord. Maar zelfmoord wegens Madoff, Lehmann Brothers of uit de hand gelopen shortselling, dat lijkt pas echt nieuws te zijn.

Dat past natuurlijk in de sfeer van rapportering over finan-ciële crisissen. Ze sprongen toch ook met trosjes uit de ramen van buildings na de crash van 1929. Dat dit eerder mythe dan realiteit was, is niet zo belangrijk. Bij elke ‘echte’ crisis horen ‘echte’ zelfmoorden. Want zelfmoord is een taboe en het doorbreken van dat taboe toont nog maar eens de ernst van de situatie.

Het is duidelijk dat de lezers die zelfmoorden niet zien als een drama. Uit de fora op het internet blijkt heel weinig medelijden met de wanhopige sukkelaars. Er lijkt wel een gevoel te overheersen van ‘rechtvaardigheid’ of ‘wel besteed’ of ‘boontje komt om zijn loontje’. Dat hoeft ons niet te verwonderen. Uit diverse gedragseconomische studies blijkt dat rechtvaardigheid een van de belangrijkste drijfveren is bij beloning en straf.

Niet dat we allen zulke heiligen zijn of overal vrede en rechtvaardigheid willen stichten, maar zodra ons gevoel van rechtvaardigheid wordt aangesproken, reageren we direct, hevig en vaak economisch volkomen irrationeel. Liever zelf wat minder krijgen, zolang de stouterikken maar niet meer krijgen dan wij. Ze verdienen een lesje. Wie braaf is, krijgt lekkers, wie stout is de roe.

Zo is er ook weinig medelijden met de slachtoffers van Madoff. Zeker toen duidelijk werd dat een aantal slachtoffers van Madoff besefte dat hij zijn hoge constante rendementen waarschijnlijk haalde via insidertrading (wat overigens niet klopte). Hebzucht mag blijkbaar flink worden afgestraft. En tja, als Merckle zoveel geld heeft verloren via shortselling op Volkswagen, wel ja… homo homini lupus zeiden de Romeinen, de mens is een wolf voor de ander. Cynici merken op dat dit zeer unfair is tegenover de wolven, maar reken echt niet op veel medelijden als je ooit financieel ten onder gaat door financiële avonturen.

Als je bedrijf afbrandt, zul je overal solidariteit ontmoeten – tenzij je natuurlijk zelf de brand hebt aangestoken. Niemand zal durven opperen: ‘Waren werkelijk alle noodzakelijke voorwaarden vervuld om de brand te vermijden en heeft hij werkelijk alles gedaan om in geval van brand heel snel het onheil te stoppen? Waren de verschillende delen van het gebouw wel voldoende gecompartimenteerd?’

Een financiële brand is ‘eigen schuld, dikke bult’. En dat die bult dan de vorm van zelfmoord aanneemt, dat hoort er blijkbaar bij. Verschillende bedrijfsleiders zijn moreel verantwoordelijk voor dodelijke arbeidsongevallen. Men kan soms de vinger leggen op het causaal verband tussen een bepaald beleid en het verlies aan mensenlevens. Maar die bedrijfsleiders plegen geen zelfmoord, integendeel, zij worden vaak rijker en rijker en dan alom geroemd om hun resultaatgerichtheid en getting things done.

Vele deelnemers aan internetfora begrijpen niet waarom de superrijken zelfmoord plegen. Ze houden na hun monsterverliezen toch nog vele miljoenen over? Daar kunnen die rijken toch nog comfortabel van leven. Blijkbaar is het moeilijk om te begrijpen dat mensen zelfmoord plegen als ze zich schuldig voelen omdat ze anderen in hun val hebben meegelokt, zich onrechtvaardig behandeld voelen (waarom pakt iedereen mij zo ongenadig hard aan?) en vooral als men zijn iden-titeit aan scherven ziet liggen.

Er zijn zelfs moeders die hun kroost vermoorden omdat ze zichzelf als een onwaardige moeder zien. Waarom kan een bankier die zichzelf jaren als competent en correct heeft gezien, dan niet beseffen dat ‘zijn’ leven voorbij is? Men onderschat blijkbaar al te gemakkelijk hoe zeer de rijken zich identificeren met hun geld. Net zoals vele joggers in een diep zwart gat terechtkomen als ze niet meer kunnen joggen. Je kunt tegen hen echt niet zeggen: het is toch maar joggen. Je kunt tegen de verarmde bankier ook niet kan zeggen: het is maar geld. Want geld was alles, het was het middel, het doel, het communicatiemiddel en de ultieme maatstaf om te beseffen dat je goed bezig was.

Maar toch, beste lezer, hou dat zinnetje maar in je achterhoofd als je een grote financiële kater dreigt over te houden aan je beleggingen: het was en het is maar geld. (T)

DE AUTEUR IS HOOFDDOCENT AAN DE UNIVERSITEIT GENT EN PARTNER VAN DE VLERICK LEUVEN GENT MANAGEMENT SCHOOL.