Het hoofd en de handen

Jarenlang heb ik basketbal gespeeld. Inderdaad, met de handen. Maar ook altijd met het hoofd erbij. Zonder osmose van fysieke én mentale kwaliteiten schop je het in die sport hoogstens tot hinderpaal, nooit tot hoogvlieger.

Die osmose is vandaag ook cruciaal in de meeste arbeidersjobs. Het grote verschil tussen de statuten van arbeider en bediende symboliseert dan ook een scheiding van denken en doen die niet meer van deze tijd is.

Met het interprofessioneel akkoord van 18 januari heeft de Groep van Tien een poging gedaan om de afstand tussen de statuten te verkleinen. De kern is een model van ontslagbescherming dat bestaat uit drie componenten: een deel door de werknemer te presteren (opzegtermijn), een deel dat niet gepresteerd moet worden (nettopremie) en een complement dat wordt betaald door de RVA. Door toepassing van convergentiecoëfficiënten wordt de opzegregeling van de arbeiders geleidelijk versterkt en deze van de hogere bedienden stapsgewijs afgetopt.

Too little, too late, zo meent het ene kamp. De convergentie en vooral de afbouw van de bescherming bij de hogere bedienden verlopen te traag, te meer omdat het plan enkel van toepassing is op nieuwe arbeidscontracten. Bovendien ontbreekt elke activering. Als dan toch een RVA-complement wordt betaald, waarom dat dan niet koppelen aan herscholing en sollicitatiebegeleiding? A bridge too far, stelt het andere kamp. De kosten worden afgewenteld op de sociale zekerheid, waardoor werknemers deels zelf betalen voor hun ontslagvergoeding. De groei voor de arbeiders gaat de traag. De bedienden moeten inleveren op verworven rechten. Voor werkgevers wordt het goedkoper om personeel te ontslaan, terwijl ontslag de werkgever juist pijn moet doen.

Ik ben een van de schaarse supporters van het akkoord. Niet omdat ik een grote impact verwacht op de werking van de arbeidsmarkt. De voorgestelde hervorming is zo geleidelijk dat ze op korte termijn meer commotie dan verandering teweegbrengt. Ik besef overigens dat we op termijn naar een radicaal andere visie op en aanpak van arbeidsbescherming moeten, met realistische opzegtermijnen, een vervanging van de ontslagvergoeding door een spaarsysteem dat mobiliteit niet langer fnuikt en een keuze voor sterkere activering. Maar ik steun van harte deze eerste stap. Omdat de bocht eindelijk is ingezet. Willen we ooit de sprong kunnen maken naar een heel nieuw systeem van arbeidsbescherming, dan moeten we er eerst voor zorgen dat de afstand tussen de rechten van arbeiders en bedienden overbrugbaar wordt. De geplande geleidelijke convergentie kan daarvoor zorgen.

Maar convergentie als stap naar vernieuwing ligt voor velen moeilijk. Bij de BBTK lees ik: “Op voorhand aanvaarden dat een eenheidsstatuut het eindpunt is, betekent dat je akkoord gaat met een oplossing die ‘ergens in het midden’ ligt. Wat de BBTK wil, is gelijke rechten voor arbeiders en bedienden, op het hoogste niveau“. Dit standpunt is misschien wel syndicaal, maar daarom nog niet solidair.

Dat gelijke rechten op het hoogste niveau meer mensen beter beschermen, is overigens een waanidee. Hoge ontslagdrempels leiden tot minder arbeidsmobiliteit en een gemiddeld hogere anciënniteit. Niet alleen omdat werkgevers dure ontslagen willen vermijden, maar meer nog omdat werknemers geen prikkel ervaren om elders naar werk te zoeken, ook al zouden ze dat wel willen of zou het hun inzetbaarheid ten goede komen. Ze zitten in een gouden kooi. De kooi verlaten betekent afstand doen van opgebouwde ontslagrechten. Het gevolg is een stagnerende arbeidsmarkt, met minder in- en uitstroom en dus ook minder animo en vacatures.

Interprofessioneel overleg is een vorm van sturing van de arbeidsmarkt. Sociale partners gebruiken er de ruimte die normaal door regering en parlement wordt ingepalmd. Dit betekent dat het algemeen belang centraal hoort te staan, en niet alleen de behartiging van de particuliere zorgen van de eigen achterban. De onderhandelaars hebben daar ook naar gehandeld, niet als grote systeemhervormers of beeldenstormers, wel met zin voor evenwicht. Jammer dat daar vandaag niet veel van overblijft.

Decaan faculteit economie van de KU Leuven

LUC SELS

De bocht naar een heel nieuw systeem van arbeidsbescherming is eindelijk ingezet.