Het excuusreferendum

Het referendum waarin de Britten over exact drie weken kunnen stemmen over het lidmaatschap van de Europese Unie is om vele redenen ongelukkig, nutteloos en gevaarlijk.

Het is een ongelukkig referendum omdat het de deur openzet naar het terugschroeven van een beslissing waarvan iedereen, ook de niet-Britten, uitging dat ze onherroepelijk was. Natuurlijk is dat overdreven gesteld, maar het is toch lichtzinnig de deelname aan een groot Europees project ter discussie te stellen via een referendum. De resultaten van vijf decennia werk aan dit integratieproject snel even beoordelen, kan moeilijk anders worden bestempeld. Het is niet omdat de organisatie van een referendum een democratisch recht is, dat de beslissing daarover kritiekloos moet worden aanvaard. Wat gaan we doen als na een brexit een volgende Britse premier beslist een nieuw referendum te organiseren, over een herintrede?

Anderzijds moeten we toegeven dat de situatie van het Verenigd Koninkrijk in Europa onhoudbaar is. De verdere uitdieping van het integratieproces verloopt al redelijk wat jaren tegen een slakkengang. Dat valt evenwel maar zeer gedeeltelijk te verklaren door de terughoudende Britse houding. Een dynamischer Europees project zou de Britten wel duidelijk maken waar Europa voor staat en wat het doel is. Maar niets wijst erop dat de andere lidstaten van de Europese Unie echt enthousiast zijn om het integratieproces met enige dynamiek voort te zetten. De meeste, zo niet alle volgers van de Europese integratie zullen toegeven dat we zeker niet zo ver staan als twintig jaar geleden na de creatie van de monetaire unie is vooropgesteld. Zonder te ontkennen dat toch wel wat gerealiseerd is, valt de politieke integratie zwaar tegen. De continentale landen zullen graag de houding van het Verenigd Koninkrijk als excuus gebruiken. Zij overtuigen niet. Bij een sneller integratieproces zouden de Britten al lang een duidelijke beslissing over hun deelname hebben genomen.

Duidelijkheid zal het referendum niet verschaffen. Het is dan ook nutteloos en overbodig. We zouden moeten weten of de Britten in het volledige Europese integratieproces willen meegaan, of niet. Op die vraag geeft het referendum geen antwoord. Zelfs als er na 23 juni geen brexit komt, weten we nog altijd niet of de euro ooit de betaalmunt in het Verenigd Koninkrijk wordt. Zolang daarover geen zekerheid bestaat, zal de Britse houding over het Europese integratieproject een rem zijn op de uitbouw van ‘Europa’. Anders geformuleerd, na het Britse referendum zullen andere landen de Britse houding blijven gebruiken als excuus voor het kwakkelende integratieproces.

Het Britse referendum is natuurlijk ook gevaarlijk voor het Europese integratieproces. Niet zozeer op korte termijn, maar als na een brexit zou blijken dat de uittredingskosten toch wel meevallen en dat de Britse economie krachtiger groeit, kan de brexit navolging uitlokken. Toegegeven, voor de eurolanden zouden de uittredingskosten hoger oplopen omdat ze hun eigen munt moeten creëren, maar bij problemen wordt nogal eens naar gemakkelijkheidsoplossingen gezocht en dan zal verwezen worden naar het Britse voorbeeld.

Het Europese integratieproces heeft behoefte aan een nieuwe dynamiek. Er is dringend duidelijkheid nodig over de landen die eraan willen meedoen. Het Britse referendum verschaft die duidelijkheid niet en creëert dus alleen maar meer onzekerheid over het integratieproces. Dat speelt de vele eurosceptici in de kaart. Het vreemde en verontrustende aan het referendum is dat Europa de Britten niet voor een duidelijke keuze heeft geplaatst. Door de deelname aan de euro buiten het referendum te houden, geeft Brussel aan dat er een tweeledigheid in het Europese lidmaatschap mogelijk is. Zo zaait men twijfel over de toekomst van de euro en trekt men zelfs, ultiem, het voortbestaan van de euro in twijfel. Na de discussies over een uittreden van Griekenland uit de eurozone, was dat niet wenselijk. Op de manier zullen we niet kunnen vermijden dat bij financiële problemen systematisch doembeelden over het uiteenspatten van de eurozone heropflakkeren.

De auteur is hoogleraar economie aan de VUB.

JEF VUCHELEN

Het referendum waarin de Britten over exact drie weken kunnen stemmen over het lidmaatschap van de Europese Unie is ongelukkig, nutteloos en gevaarlijk.