Het Europese pomphuis verzuipt

Het is goed dat de burgers ons banksysteem niet begrijpen, want indien dit wel het geval zou zijn, zou nog voor de dageraad de revolutie uitbreken.” Die stelling komt niet van een of andere anarchist naar aanleiding van de crisis van 2008, maar van Henry Ford naar aanleiding van de crisis van 1929.

Dit ‘niet-begrijpen’ van de crisis leidt tot frustraties. Men kan die frustraties uiten op de algemene vergaderingen van de grootbanken en eisen dat er koppen rollen. De zondeboktheorie, zoals de Frans-Amerikaanse filosoof René Girard het proces schitterend beschrijft, stelt dat als de kop is gerold, het volk is bedaard. In België heeft geen enkele topbankier de crisis overleefd. Het verguldt misschien enigszins de pil van de geleden verliezen, maar het lost niets op.

Economie en psychologie zijn vaak verstrengeld. Economie is immers niets anders dan het resultaat van menselijk gedrag. Als iedereen gelooft dat het nog slechter zal gaan, dat komt die voorspelling ook uit doordat de consument zijn consumptie uitstelt. Vandaar het succes van de schrootpremie. Hoe paradoxaal overigens dat in Europa, dat de kenniseconomie van de 21ste eeuw wil worden, de schrootpremie, althans op korte termijn, de meest efficiënte overheidsinterventie blijkt. Alleen als velen op zoek zijn naar winst en inkomen, draait de economie op volle toeren. De motor van de economie is winstbejag en niet solidariteit. De economie is dus in wezen amoreel en men kan er intrinsiek geen ethisch gehalte aan ontlenen. Wie het individueel belang fnuikt, ontneemt de brandstof aan de economie. Private vices, public interest zoals de Nederlandse econoom en filosoof Mandeville het samenvatte.

De voorwaarden om te werken, te ondernemen en geldgewin na te streven, kunnen in Europa natuurlijk beter, denk maar aan de administratieve rompslomp, maar zijn relatief bevredigend. Het enige wat ontbreekt, is de motivatie. Mensen moeten gemotiveerd zijn om te werken en te ondernemen, vanuit eigenbelang, de drijfveer die de economie draaiende houdt. De verhouding tussen de inspanning en de vergoeding moet billijk zijn. De werknemer die werkt voor een salaris dat net hoger is dan zijn werkloosheidstoelage zal niet gemotiveerd zijn om te allen prijze zijn job te behouden. En als het salaris van de werknemer wordt verhoogd maar als van die verhoging amper 35 procent overblijft, zal die niet alles in het werk stellen om zo’n verhoging te bekomen. Hetzelfde geldt voor een ondernemer of zelfstandige.

Het hoeft ons dan ook niet te verwonderen dat op plaatsen waar de loonkloof (verschil tussen bruto- en nettoloon) het hoogst is, ondernemerschap en tewerkstelling het laagst is. Ik berekende dat de negatieve correlatie (R2) tussen ondernemerschap en de loonkloof 61 procent bedraagt. Europa scoort, volgens de Global Entrepreneurship Monitor, als blok beduidend slechter dan Amerika of Azië. Dat is hoofdzakelijk te danken aan landen zoals België en Frankrijk, die met respectievelijk 55 procent en 48 procent de hoogste loonkloven van de EU noteren en beide aan de staart zwengelen qua ondernemerschap.

Duurzaam uit de crisis komen, gebeurt dan ook niet door miljarden in de Europese economie te pompen in een paniekreactie van pompen of verzuipen. Zo’n neokeynesiaanse aanpak heeft eerder, namelijk in de jaren zeventig en tachtig, zijn inefficiëntie aangetoond en verklaart ook waarom heel wat Europese landen, waaronder België, nog steeds kampen met immense schuldenbergen en begrotingsproblemen. Uit de crisis raken, kan alleen door de mensen weer goesting te geven om te werken en dat kan pas als werken loont. Dat is de uitdaging voor Europa. De subsidiepotten verhogen, is niet meer dan uitstel van executie.

Europa kan alleen overleven als het teruggrijpt naar de basis van de economie. Arbeid is de bron van de meerwaarde, stelde David Ricardo. Door ons te specialiseren creëren wij nog meer meerwaarde stelde Adam Smith. Dat mensen geld verdie-nen, is daarbij niet verdacht, maar ethisch, en vooral economisch verantwoord. We moeten daarbij wel een maatschappij organiseren waar eenieder gelijke kansen krijgt maar aanvaarden dat de resultaten verschillend kunnen zijn. Dat is het principe van rechtvaardigheid zoals uitgewerkt door John Rawls in zijn theory of justice.

Europa is niet gebaat met gigantische neokeynesiaanse investeringen die gepaard gaan met deficit spending. In 2009 en 2010 zal alleen Finland geen begrotingstekort laten optekenen. Alle andere Europese overheden geven meer uit dan zij ontvangen wat in feite betekent dat de lasten worden vooruitgeschoven op de volgende generatie Europeanen. Europa zou nu de lidstaten moeten bewegen om hun directe lasten op loon af te bouwen. De compensatie van de minderontvangsten moet gebeuren door de dynamische impact op de economie, de verhoging van indirecte belastingen en de afbouw van het overheidsapparaat tot billijke proporties. De rol van de Europese overheden is niet om schuldenbergen op te bouwen en massaal te investeren, maar een context te creëren waar de Euro-peanen zin hebben om er tegenaan te gaan. Het Grieks woord Krisis betekent een einde stellen aan de Krasis, de verwarring. Het is een situatie die positief is en de orde weer hersteld. Laat ons deze crisis gebruiken als een startproces voor hervormingen die allen slechts één doel hebben: de mensen motiveren!

DE AUTEUR IS PROFESSOR ECONOMIE EN DIRECTEUR GENERAAL VAN OLPC EUROPE.

Rudy Aernoudt

De economie is dus in wezen amoreel en men kan er intrinsiek geen ethisch gehalte aan ontlenen