Het einde van visie

Wat is er toch aan de hand met ‘visie’? Bij het nakende jaareinde en de goede voornemens voor het nieuwe jaar verdient deze vraag wat meer aandacht. Volgens onze succesvolle uittredende Europese voorzitter in een recent interview hebben we in de politiek geen nood aan visie, zou die niet nuttig, misschien zelfs schadelijk zijn, als we het goed gelezen hebben. Dan is volgens die ‘visie’ onze federale regering al heel goed vertrokken — of misschien net niet?

Met zo’n uitspraak valt de appel niet ver van de boom van die andere verdienstelijke voormalige premier, overigens een belangrijke mentor voor eerstgenoemde, die bekendstond om zijn gevleugelde woorden zoals “we zullen de problemen wel oplossen als ze zich stellen”. Dat ligt ook in de lijn van een veel oudere maar niet minder bekende uitspraak van een ander politiek fenomeen, Achilles Van Acker: “J’agis, puis je réfléchis“. Zou het hier gaan om een Belgische zwakte (de Achilles-hiel, zeg maar) of net een sterkte?

Ik heb zulke uitspraken altijd als schoolvoorbeelden van een non-strategische of antistrategische stellingname gezien, en op zijn minst van een tekort aan (uitgedrukte) visie. Toegegeven, als het huis in brand staat, moeten we eerst blussen vooraleer in discussie te gaan over de oorzaak of nieuwe plannen voor een brandveilige constructie op tafel te leggen. Of als het huis onder water loopt, hebben we nood aan een goede loodgieter (en moeten we ondertussen best een pak dweilen).

Daarmee bevinden Herman en Jean-Luc zaliger zich blijkbaar in goed gezelschap. Niet alleen van voormalig president George Bush (senior) die ook wel eens verveeld zat met wat hij dat vision thing noemde; maar ook van voormalig strategieconsulent en top-CEO Lou Gerstner, die bij zijn intrede bij het noodlijdende IBM meer dan twintig jaar geleden vriend en vijand verraste door ondubbelzinnig te verkondigen dat “het laatste wat IBM nodig heeft een nieuwe visie is”, want in de eerste plaats moest IBM kunnen overleven en moest het bloeden worden gestopt.

Maar als crisismanagement en brandblussen het enige is waarmee je bezig bent… Is dat niet het grote probleem van deze tijd, zeker ook in de politieke arena’s op lokaal en globaal niveau? Aan beide zijden van de oceaan wordt steevast — terecht — gelamenteerd over het grote gebrek aan leiderschap in de enorme en complexe problemen waar we tegenaan kijken. En dan wordt vaak, bij gebrek aan hedendaagse voorbeelden, naar die uit het verleden gegrepen — een teken aan de wand.

Laten we niet vergeten dat dezelfde Lou Gerstner al vrij snel begon met een ambitieus en indrukwekkend strategisch veranderingsproject. Dat was wellicht een van de meest succesvolle transformaties ooit van IBM. Zonder visie en leiderschap was hem dat zeker niet gelukt. Zonder visie en leiderschap hadden we geen Apollo gehad, geen iPad of iPhone, geen Prius, zelfs geen Ford Model T (want volgens Henry Ford vroegen de klanten alleen een sneller paard) en al zeker geen Tesla.

Met visie alleen komen we er uiteraard ook niet. In de bedrijfswereld zeggen we wel vaker dat langetermijnsucces meestal gebaseerd is op 5 procent inspiratie en 95 procent transpiratie. Beter een goede loodgieter dan een slechte architect. Maar uiteraard gaat het niet om het ene of het andere. Beide zijn even noodzakelijk en moeten op elkaar afgestemd zijn, inclusief de middelen en de ondersteuning.

De echte antwoorden liggen misschien niet in ‘wel of niet’, niet in ‘meer of minder’, maar in ‘anders’ — visie en leiderschap met een meer aangepaste en eigentijdse inhoud en betekenis. Na de boeken van Barbara Kellerman (Harvard Kennedy School) over ‘The End of Leadership’ en over de harde tijden voor leiderschap in Amerika, is het misschien tijd voor een boek over ‘het einde van visie’. Of beter: over de nieuwe vormen en vereisten van leiderschap en visie in onze complexe, multidimensionele, diverse, geconnecteerde, gecocreëerde organisaties en maatschappelijke, politieke en culturele kringen.

Mijn definitie van visie? Vision is: what you can’t see… yet! En dat is net het nut en de noodzaak ervan. Veel inspiratie gewenst om dit met daad en kracht in te vullen.

Paul Verdin is Professor Strategie aan Solvay (ULB) en KUL, en Senior Fellow aan het Mossavar-Rahmani Center for Business and Government van de Harvard Kennedy School.

PAUL VERDIN

De echte antwoorden liggen misschien niet in ‘wel of niet’, niet in ‘meer of minder’, maar in ‘anders’.