Het einde van de Vlaamse budgettaire luxe

De Vlaamse begrotingsreserves zijn op. De Vlaamse regering zette veel nieuw beleid in de steigers, er was toch geld genoeg. Maar die tijden zijn voorbij. Franstalig België, dat in een strakker keurslijf zit, staat zelfs voor grote moeilijkheden.

De federale begroting gaat traditioneel met de meeste aandacht lopen en ze ziet er niet goed uit. Minder bombarie wordt gemaakt over de budgetten van de deelstaten, maar ook die zien af door wat er met de economie gebeurt. De nieuwe regeringen, na de verkiezingen van 7 juni, zullen harde noten moeten kraken. Let wel, de federale regering misloopt niet alleen inkomsten door de economische crisis. Ze ziet ook haar uitgaven stijgen omdat ze meer werkloosheidsgeld moet uitkeren, in tegenstelling tot de deelstatelijke overheden.

Vlaanderen reed een fraai begrotingsparcours tijdens de aflopende regeerperiode 2004-2009. Het dient gezegd dat het noorden van het land veel geld van de federale overheid krijgt toegespeeld omdat ze in het zuiden de tering niet naar de nering willen zetten. Het communautaire Lambermont-akkoord heeft Vlaanderen van 2002 tot en met 2008 ruim 6 miljard euro opgeleverd.

Het vergelijk koppelde de financiering van de gemeenschappen aan de economische groei, waardoor ze, op vraag van de Franstaligen, een hogere federale dotatie kregen. De gewesten kregen, op vraag van de Vlamingen, meer fiscale autonomie. De federatie verminderde haar dotatie aan de gewesten om die operatie voor haar budgettair neutraal te maken. Het draaide anders uit. De federale overheid schoot er geld bij in. Het verlies was in 2007 al opgelopen tot jaarlijks 700 miljoen. De gunstige conjunctuur en beleidsbeslissingen van de gewesten lagen daar aan de basis van.

Opmerkelijk genoeg bracht bijvoorbeeld de verlaging van de schenkingsrechten globaal gezien goed op. De invoering van twee vlakke tarieven voor roerende schenkingen – 3 en 7 procent – deed hun jaarlijkse opbrengst vervijfvoudigen naar 240 miljoen. De Vlaamse maatregel viel samen met de federale fiscale amnestie en kan als een succesverhaal van het Vlaamse beleid worden beschouwd.

2008 laat nauwelijks nog een toename zien van de gewestbelastingen en het ziet ernaar uit dat het voor dit jaar ook zo is. De registratierechten, die vanaf 2005 fors boomden, vallen nu terug door de minder goed presterende vastgoedmarkt. Dat de crisis ook de Vlaamse staatshuishouding treft, staat buiten kijf. Heel vervelend voor politici die voor een electoraal examen staan. Vlak voor de uitspraak van de kiezer in diens portemonnee graaien, is not done.

SERV waarschuwt

De Sociaal Economische Raad van Vlaanderen (SERV) waarschuwde de Vlaamse regering in januari dat haar begroting 2009 op een tekort afstevent. De budgetspecialisten van het studie- en adviesorgaan van de sociale partners, Etienne Poelvoorde en Axel Mathot, berekenden dat er 705 miljoen te weinig zal zijn, in tegenstelling tot het vooropgestelde overschot van 268 miljoen.

Zo’n vaart zal het niet lopen, sust de Vlaamse minister van Begroting en Financiën, Dirk Van Mechelen (Open Vld). Hij schermt met de 190 miljoen conjunctuurbuffer die de regering heeft aangelegd en met het feit dat de inflatie lager wordt dan geraamd, wat minder uitgaven aan personeelskosten meebrengt. Klopt, maar als de economische groei met 1 procent daalt, vermindert de federale dotatie aan Vlaanderen met 180 miljoen. Hetzelfde geldt voor de inflatie, waar inderdaad een correctie op moet gebeuren door de daling van de uitgaven.

De Vlaamse overheid stelde bij de opmaak van haar begroting voor dit jaar een economische groei van 1,2 procent voorop en 2 procent voor 2010. Het inflatiepercentage dat ze voor dit jaar aanhield, ligt op 2,7 procent. De Nationale Bank raamde onlangs dat de economie in 2009 met 1,9 procent krimpt en de inflatie 0,5 procent bedraagt. En die cijfers worden al als achterhaald beschouwd. De krimp van de economie wordt groter. Om maar te zeggen dat de Vlaamse begroting dit jaar, bij ongewijzigd beleid, danig in het rood eindigt. Jan Van Doren, adjunct-directeur van het Voka-kenniscentrum, zit op die golflengte. En samen met de SERV wijst hij er bovendien op dat de sterke groeidynamiek van de Vlaamse middelen, door het Lambermont-vergelijk, de komende jaren gevoelig afzwakt.

Van Doren legt er de nadruk op dat de ruimte voor nieuw beleid tijdens de regeerperiode die ten einde komt, nog hoger lag dan de 4 miljard die in 2004 was vooropgesteld. De recente Vlaamse meerjarenbegroting, voor de periode 2009-2014, voorspelt een bijkomende beleidsruimte van 2,5 miljard. Daarbij hanteert de Vlaamse regering te optimistische parameters voor de economische groei. “De volgende regeerperiode is er veel minder marge voor nieuw beleid. Tenzij de Vlaamse regering de schuld weer laat oplopen”, stipt Van Doren aan.

Omdat Vlaanderen er financieel warmpjes bijzat, kon het gemakkelijk 630 miljoen schulden van de steden en gemeenten afbetalen en 1 miljard op tafel leggen voor Dexia en Ethias. Eenmalige uitgaven waarvoor het uit zijn reserves putte. De belastingvermindering die de werkende Belg in februari kreeg, de jobkorting, kost de Vlaamse schatkist 710 miljoen. Een stijging met een half miljard euro in vergelijking met 2008. Alle werkenden kregen immers de korting, die bovendien hoger lag. Schroeft de volgende regering die terug of wordt het een jaarlijks terugkerende maatregel?

Ook de 685 miljoen euro die de regering voortijdig in 2008 betaalde, moet in rekening worden gebracht. Het grootste deel van dat geld ging naar structurele maatregelen, wat voor 2010 een extra verzwaring van het budget meebrengt. Bovendien vulde de regering de vrijgekomen budgettaire ruimte in 2009 met nieuwe initiatieven op. Om nog niet te spreken van de kosten voor haar relanceplan. De kapitaalparticipatie van de Vlaamse overheid in KBC heeft geen invloed op het budget, verzekert Van Mechelen dan weer.

Franstalig België

De Vlaamse financiële toestand – de schuld is weggewerkt – ziet er rooskleurig uit als je die vergelijkt met Franstalig België. Het is een klassieker in het genre. De financiën van de Franse gemeenschap krijgen het weer hard te verduren. De deelstaat verliest 400 miljoen door de economische crisis. Begrotingsspecialist Didier Paquot van de Waalse werkgeversorganisatie UWE, Union Wallonne des Entreprises, ziet niet in hoe hij dat kan opvangen. Ook daar sust de regering dat de lagere inflatie de helft van dat bedrag al goedmaakt omdat de verhoging van de lonen en wedden er kleiner door wordt. Geld vanuit gewestelijke begrotingsposten naar het budget van de gemeenschap overhevelen kan niet. Beide begrotingen zijn gescheiden in tegenstelling tot het Vlaamse budget.

Over het Waalse gewest klinkt Paquot optimistischer. De jongste cijfers van de Waalse regering geven dit jaar 325 miljoen minder inkomsten dan oorspronkelijk geraamd. De 100 miljoen conjunctuurbuffer volstaat dus niet. Niets dramatisch, zegt de werkgeversvertegenwoordiger, dat is op te lossen. Hij legt uit dat in Wallonië het Lambermont-geld vooral naar het marshallplan is gegaan – 1 miljard de jongste vier jaar – die de economie moet helpen erbovenop te raken. De Waalse werkgevers zijn tevreden over de afgelegde weg en willen dat de uitgaven voor de relance structureel worden in het marshallplan-bis dat op stapel staat. “Het was eens iets nieuws: precieze plannen die goed werden opgevolgd en waarna een deugdelijke evaluatie volgde”, stipt Paquot aan.

De oppositiepartijen MR en Ecolo zijn niet optimistisch over de Waalse rekeningen. Oud-minister Serge Kubla (MR) en Ecolo-kopstuk Marcel Chéron hameren er bijvoorbeeld op dat de schuld die Wallonië torst veel hoger ligt dan de 63 procent van het bruto regionaal product die de coalitie van PS en cdH in het budget 2009 schreven. Reken de schulden van openbare instellingen mee en je komt aan 110 procent, zegt Chéron. “Officieel heeft Wallonië 4,2 miljard euro schulden. Daar moet 6,4 miljard verdoken schuld aan worden gevoegd”, zegt Serge Kubla, die de 850 miljoen in rekening brengt voor de redding van Dexia en Ethias.

Financieringswet

De budgettaire situatie van de deelstaten verslechtert en dat kan een rol spelen in de komende communautaire onderhandelingen. Omdat het Lambermont-akkoord de deelstaten goed bedeelde, ten nadele van de federatie, konden onze Franstalige landgenoten de staatshervormende boot jaren afhouden. Komen ze binnenkort weer aan de federale deur kloppen? Punt is dat de Belgische overheid geen geld meer heeft om over te dragen. Integendeel, de deelstaten zullen meer inspanningen moeten doen om alles betaald te krijgen in het licht van de steeds ouder wordende bevolking.

Voor Jan Van Doren van VOKA maakt dat een grotere financiële responsabilisering van de deelstaten nodig via meer fiscale autonomie en een deelname in de afbetaling van de staatsschuld. Hij vindt niet dat het Lambermont-vergelijk de federale regering op droog zaad heeft gezet. Die deed dat volgens hem zelf door de rentemeevallers en de inkomsten uit de gunstigere economische conjunctuur uit te geven en de begroting op te smukken met eenmalige operaties. De middenstandsorganisatie Unizo zit op dezelfde golflengte. (T)

Door Boudewijn Vanpeteghem