Het blijft mensenwerk

Een financiële speculant in Londen. Een fresiakweker in Westland. Een koffieboer in Tanzania. Rick van der Ploeg en Roel Janssen leggen het verband.

Een teeltserre voor fresia’s in Westland, het hart van de Nederlandse bloemenindustrie, maakt verrassend veel duidelijk over werkloosheid, illegale arbeid en de spanning tussen uitkering en arbeidsmotivatie. De vreemdelingenpolitie bevestigt alvast een spectaculaire terugloop in illegaal werken. In 1992 bedroeg de schatting van het aantal illegale werknemers in de bloemenkasten van het Westland nog 72 procent. Twee jaar later zou dat door intensievere controle gedaald zijn tot 17 procent. “We werken niet met illegalen, want de kans is groot dat de politie langs komt en je pakt. De boetes zijn tegenwoordig erg hoog, zelfs gedwongen bedrijfssluiting behoort tot de mogelijkheden,” commentarieert een tuinder.

Het fresiavoorbeeld komt uit Grenzeloze economie, een soort handboek waarin de Nederlandse econoom en parlementslid Rick van der Ploeg samen met NRC Handelsblad-journalist Roel Janssen de ingewikkelde dynamiek van de internationele economische betrekkingen op een eenvoudige manier toelicht. De concrete voorbeelden maken de gortdroge theorie toegankelijk, tastbaar en levendig.

ILLEGALEN.

In de overweldigende zacht zoete fresiageur in het bedrijf van Hans van Nieuwkerk werken drie Turken, één Marokkaan en vier Nederlanders. “Er is een lange periode geweest dat we geen Nederlanders konden krijgen om bij ons op het bedrijf te werken,” aldus van Nieuwkerk. Ze vonden het werk te onaangenaam, het loon te laag of het verschil met een uitkering niet groot genoeg. “In een aantal gevallen is een uitkering zelfs hoger dan het loon in de kassen,” erkent een medewerker van het arbeidsbureau.

Ook de tuinders zagen de Nederlandse medewerkers niet altijd graag komen. Ze vonden ze vaak te duur of onvoldoende gemotiveerd. De chef van de vreemdelingenpolitie in Den Haag voegt eraan toe: “De werkloosheid in Den Haag is mede ontstaan omdat een grote groep Westlandse tuinders weigert gebruik te maken van het aanbod Haagse werklozen.” Hij heeft het over een Westlandse monocultuur met eigen waarden en normen. De goedkope illegalen spelen daarin een niet geringe rol.

Het boek is van Nederlandse origine, maar gelijkaardige voorbeelden kunnen steevast ook in ons land gevonden worden. Ook bij ons ontstond een “monocultuur” van illegalen en zelfs een categorie van getolereerde niet-reguliere werknemers in, bijvoorbeeld, de arbeidsintensieve aardbeienteelt of fruitpluk.

Het boek van van der Ploeg en Janssen rakelt evenwel meer vragen op. Zo wordt onder meer Adayazi bezocht, een dorp in Midden-Turkije, waar een groot deel van de jonge, energieke bevolking weggetrokken is naar België, Nederland en Duitsland. Ook de gevolgen in het “thuisland” worden nagegaan.

Daarnaast zijn er de bredere economische consequenties. De auteurs vellen een hard oordeel: “Wat betreft de kassen en de tuinbouw is het duidelijk dat landen als Turkije een comparatief voordeel hebben in energie. Nederland kan daarentegen bogen op een uitstekende infrastructuur van zeer efficiënte veilinghuizen en snelle wegverbindingen met een betrouwbaar internationaal vliegveld. Met het voordeel van de terugblik was het misschien beter geweest indien Nederland in Turkije geïnvesteerd had in plaats van Turkse arbeiders naar Nederland te halen. Te denken valt aan een gedeeltelijke verplaatsing van de Nederlandse tuinbouw naar Turkije, terwijl het onderzoek naar en de ontwikkeling van nieuwe gewassen in Nederland plaatsvindt.”

PRIVATISERING.

Rick van der Ploeg is een ruimdenkende sociaal-democraat, die in België vandaag waarschijnlijk geen schijn van kans maakt in zijn favoriete politieke partij. Door de SP zou hij hier nagenoeg zeker als een verstokte liberaal worden uitgespuwd. Neem nu het privatiseringsdebat. Tegenstanders komen steevast aandraven met de waarschuwing dat de niet-rendabele takken (zoals de postbedeling in landelijke gebieden of bustrajecten in schaars bevolkte streken) al gauw afgestoten worden. Dan laat je een deel van de bevolking in de kou staan. Daarom moet de staat zich over tal van activiteiten blijven buigen. Onzin, zo kegelt van der Ploeg die theorie om. De markt vindt immers altijd een billijke oplossing.

Wie van der Ploegs ideeën helemaal wil uitpluizen, leest best zijn vorige boek Een schaap in wolfskleren (1997). Daarin legt hij ook haarfijn het verschil uit tussen zijn opvattingen en de volgens hem echte liberale standpunten, die hij overigens streng afwijst. Zijn vaak wat droogstoppelige betoogtrant heeft hij in dit boek onder meer gecompenseerd met de inbreng van Roel Janssen. Hij lijkt echter veeleer voor vereenvoudiging gezorgd te hebben. Hoe dan ook, het boek brengt inzicht. Dat gebeurt lang niet alleen via fresia’s, maar ook via een koffieboer uit Tanzania, een financiële speculant in Londen en een geprivatiseerde autobusfabriek in Rusland.

Rick van der Ploeg & Roel Janssen, Grenzeloze economie. Prometheus, 192 blz., 595 fr.

LUC DE DECKER