Haven zoekt een doel

Doel verdwijnt, maar nog niet dadelijk. Het Saftinghedok komt er, maar heel misschien niet op de plaats waar het wordt gepland. De beslissing van de Vlaamse regering van vrijdag 20 mei om een tweede Antwerpse getijdedok te bouwen, is vooral een strategische. De cijfermatige onderbouw moet nog grotendeels volgen.

De tegenstellingen in het dossier zijn frappant. Vriend en vijand zijn het erover eens dat de Antwerpse haven meer dan andere gebruik maakt van milieuvriendelijke vervoerswijzen als trein en spoor. Toch ziet de Bond Beter Leefmilieu de expansie liever in Vlissingen of Zeebrugge plaatsvinden.

Het Antwerps Havenbedrijf, onder voorzitterschap van VLD-schepen Leo Delwaide, behoudt de eerste fase van het Deurganckdok (in aanbouw, zie kaartje) voor aan de schepen van één rederij, het Zwitsers-Italiaanse Mediterranean Shipping Company (MSC). Omdat de basisinfrastructuur met gemeenschapsgeld wordt gefinancierd, wordt de toewijzing in groene kringen betiteld als “overheidssubsidie”. Iets waar de liberale partij normaliter niet echt pleitbezorger van is.

De hele discussie dreigt volgens onze collega’s van Knack voor Agalev uit te groeien tot wat het Egmontpact voor de Volksunie was. Opvallend genoeg was het net Nellie Maes (VU) die tijdens de regeringsvorming de leefbaarheidsstudie voor het polderdorp Doel op tafel wierp. Ze verraste zelfs de groene onderhandelaars, die al akkoord waren gegaan met een tekst zonder die notie.

Niet alleen lag de VU aan de basis van de discussie, ze kwam twee maanden geleden ook aandraven met – op de datum van het aflopen van het sociaal begeleidingsplan na – het compromis waarmee de Vlaamse regering op vrijdag 20 mei op de proppen kwam.

Ondanks de hoge symboolwaarde wordt in het hele dossier weinig met harde cijfers op tafel geslagen. Het ging vooral om een strategische kwestie. Het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen en het Strategisch Plan Waasland kleurden een terrein, inclusief Doel, in als havenuitbreidingsgebied. De vraag die voorlag, was of die optie werd behouden. De enige cijfers waarop de Vlaamse regering zich kon baseren, waren de trafiekcijfers en -prognoses van de Antwerpse haven.

Die ogen spectaculair. Sinds de start van de bouw van het Deurganckdok ten zuiden van Doel, begin november, kende de Antwerpse containersector haar grootste groei ooit. De laatste zes maanden bedraagt de gemiddelde groei ten opzichte van dezelfde periode in 1999 23%, met pieken tot 28%. Het noopte het Antwerps Havenbedrijf om de prognoses waarmee de politieke partijen tot dan toe werden bestookt, naar boven aan te passen (zie kader: Wat een prognose lijden kan).

Sowieso is de container aan een opmars bezig. Steeds meer stukgoed (balen, palletten, zakken…) wordt in gestandaardiseerde 20- of 40-voeters gestoken. Het internationaal gereputeerde studiebureau Ocean Shipping Consultants verwacht een wereldwijde groei van 125% tegen 2012. Op dat moment zullen er in Noord-West-Europa 97 miljoen teu (20-voetscontainers) worden overgeslagen. Volgens sommige experts zullen op termijn ook zaken als auto’s en woudproducten in containers worden vervoerd.

Toch is niet elke investering in containeroverslagcapaciteit een gegarandeerd succes. Zo lijkt de Flanders Container Terminal in Zeebrugge pas nu, een vijftal jaar na zijn oprichting, de wind in de zeilen te krijgen. Tot nader order moet het definitieve bewijs nog worden geleverd dat ook het Saftinghedok een rendabele investering is. Voor een kosten-baten-analyse (KBA) is het immers nog te vroeg. De nochtans imposante KBA die voor het Deurganckdok werd afgeleverd, valt niet zomaar te kopiëren voor het Saftinghedok. Zo werd de containergroei in de studie onderschat, net als de efficiëntie van het ruimtegebruik.

Bovendien durven ook KBA’s er al eens naast zijn, merkt Bart Martens van de Bond Beter Leefmilieu (BBL) op. “Elke frank die in het Verrebroekdok werd gestoken, ging er zeven opbrengen. De waarheid is dat de derde fase in de koelkast vliegt bij gebrek aan belangstelling.”

Volgens hem is het Saftinghedok overbodig. Hij verwijst naar de sterk verhoogde efficiëntie van de containerbehandeling. Waar de oude terminals achter de sluizen slechts een rendement halen van 13.000 teu per hectare per jaar, zullen MSC en Hessenatie aan één zijde van het dok 28.000 teu halen. Door een minder gunstige layout van andere fases zal het totale dok uitkomen op 21.500 teu. Maar in de prognoses wordt daarmee al rekening gehouden: de verbeterde efficiëntie wordt gecompenseerd door de hoger dan verwachte groei.

Volgens de BBL is het technisch mogelijk om het Deurganckdok te laten overvloeien in het Verrebroekdok. Mits een damwand ten zuiden van de lijn Verrebroekdok-Doeldok wordt zo één grote getijdehaven gecreëerd, en kan Doel worden gespaard.

“Daarmee geeft de BBL impliciet toe dat er nog verdere groei zal zijn in Antwerpen, en niet alleen in Zeebrugge en Vlissingen,” reageert Delwaide.

Het Havenbedrijf

heeft de piste van het Verrebroekdok al enkele jaren geleden onderzocht, zegt gedelegeerd bestuurder Eddy Bruyninckx van het Havenbedrijf. “Zoals we elk idee van een hond met een hoed op onderzoeken. Maar het is behalve onbetaalbaar, ook technisch niet haalbaar. De kaaimuren van het Verrebroekdok zijn niet berekend op getijdewater, maar op stilstaand water.”

In het parlement verkregen de groenen inmiddels dat de werkgroep die het strategisch plan voor de Antwerpse haven moet opstellen, zich nogmaals buigt over de exacte ligging. Meer dan een politiek doekje voor het bloeden is dat niet.

De startnota voor het Deurganckdok legde destijds 17 varianten vast voor de verdere uitbreiding, in het Strategisch Plan Waasland bleven er zes overeind. In hoofdzaak komen die neer op drie goede locaties. In volgorde van nautisch-technische opportuniteit waren dat het Saftinghedok, het Deurganckdok of een dok ten noorden van de kerncentrale, waardoor het bekende natuurgebied Verdronken Land van Saeftinghe rechtstreeks in zijn bestaan zou worden bedreigd.

Bovendien is het de vraag of nog veel Doelenaars zitten te wachten op de redding van hun dorp. Volgens sociaal bemiddelaar Roeland Aelbers heeft al meer dan 75% van de privé-eigenaars in Doel zijn onteigening aangevraagd.

luc huysmans