“Hang zonder mankeren”

Spiegeltje aan de wand, wie was de wreedste van Sovjetland? Archiefstukken wijzen uit dat Lenin niet noodzakelijk de mindere was van Stalin. Het masker valt definitief.

Nu het Centraal Partijarchief in Moskou toegankelijk is, blijkt Lenin al even gehaaid, genadeloos en paranoïde gehandeld te hebben als zijn opvolger Stalin. “Hang zonder mankeren, zodat de mensen het zien, niet minder dan honderd bekende koelakken, rijkelui, afpersers op. Publiceer hun namen. Ontneem hun alle graan. Wijs gijzelaars aan. Doe het zo, dat in een omtrek van honderd werst (een werst is 1066,78 meter, aldus een voetnoot) de mensen zullen zien, beven, weten, schreeuwen: ze wurgen de koelak-afpersers en zullen ze blijven wurgen,” beval Lenin in een brief aan zijn vertegenwoordigers in Penza als reactie op berichten dat er een opstand uitgebroken was. Het is slechts een van talloze bewijzen die Richard Pipes uit de archieven in Moskou opdiepte en van commentaar voorziet in De onbekende Lenin.

DE OKTOBERMYTHE.

Het debat is geopend. Vertekent de auteur de geschiedenis niet door een selectieve opname van de archiefstukken? Als voormalig adviseur van de National Security Council dreigt de Amerikaanse historicus de wind van voren te krijgen. Maar Pipes is even goed de door vriend en vijand gerespecteerde professor emeritus Russische geschiedenis aan Harvard University. Zijn boeken The Russian Revolution (1990) en Russia under the Bolshewik Regime (1994) dwingen gezag af.

Twintig jaar geleden zou het debat niet eens begonnen zijn. Toen werd Lenin ook in het Westen op handen gedragen door een brede schare welbespraakte intellectuelen en andere politieke fans. Het jongste decennium brokkelde de sympathie af, niet alleen als een teken van de tijd, ook wegens de steeds overtuigender bewijzen dat de Russische revolutie een tragische mythe was.

In zijn nawoord (met een knipoog naar een gelijknamig populair-didactisch boek uit de jaren zeventig Lenin voor beginners getiteld) schrijft politicoloog Patrick Stouthuysen(Vrije Universiteit Brussel): “Ons beeld van de Oktoberrevolutie is in belangrijke mate gevormd door de latere communistische gechiedschrijving. We denken onwillekeurig aan oproerige massa’s, aan soldaten die met het volk verbroederen, aan de bestorming van het Winterpaleis. In de realiteit was de Oktoberrevolutie een goed geplande en met militaire precisie uitgevoerde staatsgreep. Het ging niet zozeer om oproerige massa’s, dan wel om keurtroepen die, zonder veel bloedvergieten, een aantal zenuwcentra in de toenmalige hoofdstad Sint-Petersburg veroverden.” Vaarwel romantiek zoals in de pathetische film Reds van Warren Beatty. De meeste burgers merkten aanvankelijk weinig of niets van de coup en werkten gewoon verder.

Na de februarirevolutie was het in Rusland alleen maar van kwaad naar erger gegaan. De regering van Kerenski stortte het land in de chaos. “Uiteindelijk joeg hij ook de legerleiding tegen zich in het harnas,” reconstrueert Stouthuysen. “Toen Lenins troepen de macht grepen, bleven de militairen nadrukkelijk afzijdig. Daarin, en niet in één of andere revolutionaire massabeweging, ligt de verklaring van het succes van de bolsjewieken.”

MET DUITS GELD.

Lenin was de partijnaam voor Wladimir Ilitsj Oelianov, die in 1870 in Simbirsk geboren werd als zoon van een onderwijsinspecteur. Als student aan de universiteit van Kazan toonde hij aanvankelijk geen interesse voor politiek. In 1887 werd zijn oudste broer Alexander geëxecuteerd wegens lidmaatschap van een organisatie die een moordaanslag op de tsaar beraamde. Lenin werd van de universiteit gestuurd en zijn ouders konden hun ambities op de sociale ladder meteen begraven. De kilheid en bodemloze haat tegen de mensheid van Lenin zou wortelen in deze tragedie. Over die grenzeloze haat lijkt Stouthuysen in het nawoord genuanceerder: “Lenin geloofde vermoedelijk oprecht in een nieuwe samenleving waar arbeiders en boeren het voor het zeggen zouden hebben. Maar Lenin was er net zozeer van overtuigd dat, als het van die arbeiders en boeren afhing, zo’n samenleving er nooit zou komen.”

Lenins strategie was verankerd in een typisch jacobijns partijmodel, zo stelden de mensjewieken, zijn tegenstanders binnen het revolutionaire kamp, al vroeg vast. Ook die Franse revolutionairen hadden zich tot de voorhoede van het volk uitgeroepen. “Wie met de jacobijnen van mening verschilde, was voortaan niet gewoon een politieke tegenstander, maar een Vijand van het Volk en kon dus zonder veel scrupules uit de weg worden geruimd,” analyseert Stouthuysen.

Naast de berekende barbaarsheid van Lenin en de talloze, vaak willekeurige slachtoffers, onthouden we uit de documenten die Pipes voorlegt, vooral de bevestiging dat Lenin een agent van Duitsland was. Er kwam Duits en Oostenrijks geld in de goed gespekte revolutionaire la. Beide gebruikten elkaar. Bovendien blijkt dat Lenin wel degelijk Stalin als opvolger wou. Stalin was dus geen breuk, maar een voortzetting.

Richard Pipes, De onbekende Lenin. Balans/Icarus, 238 blz., 895 fr.

LUC DE DECKER