handleiding voor een geslaagde schenking

Een schenking heeft interessante fiscale aspecten. Maar dan moet ze wel correct worden uitgevoerd. We overlopen de vier mogelijke schenkingen en hun fiscale gevolgen.

Een van de meest bekende manieren om patrimonium over te dragen, is een schenking. Het is vaak het fiscale aspect dat mensen ertoe aanzet om een schenking te doen. Daarbij wordt wel dikwijls vergeten dat de schenking voortkomt uit het burgerlijk recht en dat het fiscale aspect slechts een gevolg is van een correct uitgevoerde handeling. Het fiscale recht volgt dus het burgerlijk recht, en daarom moet men om te beginnen een goed begrip van dat laatste hebben.

We zetten hier de vier soorten schenkingen die in België mogelijk zijn op een rij en overlopen kort de fiscale gevolgen van elk ervan.

1. Schenking bij notariële akte

Een schenking kan men formaliseren door middel van een notariële akte. Als de schenking in België gebeurt, moet de akte opgesteld worden voor twee notarissen of voor één notaris in het bijzijn van twee getuigen. Een onderhandse schenkingsakte is in de vorm dus niet geldig. Een niet-notariële akte die het zinnetje “Ik schenk je…” vermeldt, is dan ook nietig.

2. Handgift

De handgift wordt gerealiseerd door de overdracht van een goed van de schenker aan de begunstigde. Het gaat hier om een schenking die slechts vorm krijgt door een werkelijke overdracht van een bepaald goed. Deze soort schenking wordt algemeen erkend.

De handgift heeft drie belangrijke kenmerken.

a. Het is een volwaardige schenking. De handgift verschilt enkel in de vorm van de andere schenkingen. Alle voorwaarden voor schenkingen in brede zin moeten dan ook gerespecteerd worden. Er is dus geen sprake van een handgift als:

de overdracht van het goed gebeurt zonder dat de begunstigde daarvan op de hoogte is (wanneer de schenker bijvoorbeeld effecten heeft geplaatst in een kluis op naam van de begunstigde, zonder die daarvan op de hoogte te brengen). De verplichte aanvaarding van de begunstigde vóór het overlijden van de schenker ontbreekt immers;

de schenker zich het recht voorbehoudt om de geschonken goederen terug te nemen, bijvoorbeeld door effecten in een kluis te plaatsen en zelf de sleutel en de code van die kluis te bewaren. Dat is in tegenspraak met de verplichte onherroepelijkheid van schenkingen.

b. De handgift kan maar gerealiseerd worden met goederen die men van hand tot hand kan doorgeven, zoals effecten aan toonder als die in fysieke vorm bestaan, verplaatsbare meubelen, bankbiljetten, schilderijen… Onroerende goederen en onlichamelijke roerende goederen (zoals effecten op naam of bankrekeningen) kunnen niet overgedragen worden via een handgift.

c. Een handgift bestaat slechts wanneer er een overdracht van het goed is van schenker aan begunstigde. Enkel de wil of de intentie van beide partijen volstaat niet.

3. Vermomde schenking

De vermomde schenking is een schenking die schuilgaat achter een akte onder bezwarende titel, die ook geldig is in België. In principe kunnen alle soorten aktes onder bezwarende titel gebruikt worden om een schenking te vermommen. Enkele voorbeelden:

de schenker veinst de effecten te verkopen tegen een prijs waarvoor hij een kwitantie geeft, terwijl hij geen be-taling ontvangen heeft;

de schenker ondertekent een schuldbekentenis terwijl hij niets verschuldigd is;

de schenker verhuurt een goed en geeft een kwitantie voor huurgelden die hij niet ontvangt.

Om een schenking geldig te vermommen, mag er in de akte onder bezwarende titel (het verkoopcontract bijvoorbeeld) niets vermeld worden dat de ware aard ervan prijsgeeft. De vermomming moet dus perfect zijn. De akte onder bezwarende titel moet immers de vormvoorwaarden res-pecteren en op het zicht ook de voorwaarden voor de geldigheid van de akte waarvan ze de vorm aanneemt. Zo is een verkoopcontract voor effecten waarin geen prijs wordt vermeld, niet geldig als vermomde schenking (want bij een verkoop hoort een prijs).

Ten slotte moet de fictieve akte alle voorwaarden voor schenkingen (onherroepelijkheid, aanvaarding…) respecteren.

4. Onrechtstreekse schenking

De onrechtstreekse schenking is een schenking die gebeurt door middel van een akte waaruit men niet kan afleiden of ze onder bezwarende of kosteloze titel werd gerealiseerd. De akte die samenhangt met de onrechtstreekse schenking, moet dan ook abstract en neutraal zijn. Ze mag geen blijk geven van haar bezwarende of kosteloze aard.

Als een overschrijving van de ene rekening naar de andere bijvoorbeeld gebeurt zonder mededeling op de overschrijving, gaat het om een neutrale akte: de overschrijving kan een schenking, een betaling, een lening enzovoort tot voorwerp hebben, maar mag dat niet als dusdanig vermelden. Als de persoon die de overschrijving doet, de ontvanger wil begunstigen, gaat het om een onrechtstreekse schenking.

De overschrijving tussen twee rekeningen is het bekendste voorbeeld van een onrechtstreekse schenking. Maar in België is er heel wat controverse rond die overschrijving. Gaat het hier nu om een handgift of om een onrechtstreekse schenking? Een twistpunt tussen specialisten in burgerlijk recht die geen enkel gevolg heeft voor de geldigheid van de schenking per overschrijving of voor het fiscale aspect ervan.

De kwijtschelding van een schuld kan ook een onrechtstreekse schenking zijn. Dat is het geval wanneer een schuldeiser een schuldenaar zijn schulden kwijtscheldt, zonder daar een reden voor te geven en voor zover dat gebeurt met de bedoeling om de schuldenaar te begunstigen.

Dat geldt ook voor een betaling voor iemand anders. Als men een bedrag betaalt in iemand anders zijn plaats, kan het om een onrechtstreekse schenking gaan als de betaling uitgevoerd werd met de wil om uiteindelijk degene die werkelijk moest betalen, te begunstigen.

De auteur is advocaat aan de Brusselse balie en wetenschappelijk medewerker aan het Centrum voor Privaat Recht (ULB).

Emmanuel de Wilde d’Estmael