Grappige puriteinen lachen niet

Peter Ackroyd is niet alleen de onvolprezen biograaf van Charles Dickens. Geregeld pakt hij ook uit met een even gedurfde als verwarrende versmelting van fictie en realiteit. In ‘Miltons vlucht naar Amerika’ halen het verhaal en de boodschap het op de geschiedenis.

Enkele dagen na hun bruiloft bracht de zeventienjarige vrouw van de Engelse dichter en politicus John Milton een bezoek aan haar ouders. Pas twee jaar later keerde ze terug naar haar beroemde man. Het verhaal is minder smeuïger dan het lijkt. De terugkeer was perfect getimed. Miltons penibele politieke situatie was immers ten gunste gekeerd, zodat zijn bescherming de monarchistisch gezinde familie van zijn jonge bruid plots wel goed uitkwam. Ondertussen, in 1643, liet Milton wel het traktaat The Doctrine and Discipline of Divorce verschijnen, waarin hij stelling koos voor de echtscheiding. Het blijft een merkwaardig standpunt voor een puritein.

Miltons tweede huwelijk duurde slechts vijftien maanden en liep uit op een tragedie. Deze vrouw stierf in het kraambed. Waarschijnlijk was Milton toen al blind. Zijn derde, alweer jonge vrouw bleef hem verzorgen en zag er ook op toe dat zijn verzen vereeuwigd werden. Hij schreef toen zijn beroemdste werken Paradise Lost (1667) en Paradise Regained (1671). In het eerste deel van zijn leven was Milton vooral actief als politicus. Hij schopte het tot secretaris van zijn republikeinse geloofsgenoot Oliver Cromwell, een functie die te vergelijken valt met minister van Buitenlandse Zaken. Toen in 1660 koning Karel II de monarchie herstelde en de troon innam, moest Milton wel degelijk voor zijn leven vrezen. Wellicht omwille van zijn zwakke gezondheid werd hij gespaard. Hij hoefde niet eens de gevangenis in en kwam er vanaf met een boete.

In Miltons vlucht naar Amerika neemt het leven van de politieke poëet een heel andere wending. Peter Ackroyd, nochtans evengoed een gerenommeerd biograaf van onder meer TS Eliot en Charles Dickens, neemt deze keer een bizar loopje met de geschiedenis. Hij neemt de figuur Milton als uitgangspunt voor een historisch boek met een hoog symboolgehalte, maar voegt zoveel fictie toe aan de werkelijkheid, dat er finaal enkel een roman overblijft. Je moet de historische figuur loskoppelen van het personage, al is dat niet eenvoudig en ligt de verwarring voortdurend op de loer. Ackroyd laat Milton in 1660 naar Amerika vluchten. Door een schipbreuk komt hij terecht in de wildernis van New England, waar hij een puriteinse gemeenschap sticht, die alsmaar akeliger fundamentalistische trekken aanneemt. Uiteindelijk overheersen de vervolging van andersdenkenden en het vijandbeeld. De referenties naar actuele sekten en groeperingen of landen met fundamentalisten van allerhande allooi (Iran en Afghanistan voorop) zijn niet uit de lucht. Afgezien van de duidelijke boodschap, vertelt Ackroyd ook gewoon een meeslepend verhaal, waarin het fundamentalisme tussendoor grandioos onderuit gehaald wordt door de ironische registratie van de rigoureuze puriteinse levenswandel. BZZTôH, 256 blz., 730 fr. ISBN 9055015261.

LUC DE DECKER