Goocheltruc

Geef de werkloze een job en gebruik zijn uitkering om hem te betalen. Die eenvoudige goocheltruc gebruikt Ierland al lang. Nu volgt België, nadat het in Ierland ging spieken. De Ierse regering onderzoekt, als eerste in Europa, ook de invoering van een basisinkomen ter vervanging van het huidige sociale-zekerheidssysteem. Wordt Ierland het sociaal laboratorium van Europa ?

Dublin.

C atherine Kane is in de wolken met haar job aan het Coláiste Ide Senior College in Finglas, een arbeiderswijk aan de rand van Dublin. De 35-jarige alleenstaande moeder is een van de 1000 personen die in het Part-Time Job Opportunities-programma tewerkgesteld zijn. Het PTJO is een driejarig experiment waarbij werkloosheidsuitkeringen worden geactiveerd om jobs te subsidiëren. Het wordt nu door de kersverse centrum-rechtse Ierse regering overgenomen.

“Ik werk hier drie jaar als parttime assistent voor de leraars,” zegt Catherine Kane. Ze maakt fotokopies, zet materialen klaar voor experimenten en helpt studenten in de bibliotheek. “Toen ik zestien was, ben ik van school gegaan ; ik kende niets van technologie. Nu werk ik op het technologiedepartement en heb verschillende cursussen gevolgd. Vroeger zat ik op een Community Employment Scheme ( nvdr – de Ierse vorm van de nepstatuten die ook België kent). Daar deed ik niet veel meer dan kletsen en thee drinken. Deze baan wordt wel serieus genomen. Ik heb zelfs een lening van de bank gekregen waarmee ik mijn eigen huisje heb kunnen kopen. Ik voelde me depressief, maar nu zie ik het leven weer positief in. Niemand kijkt neer op deze baan. Ik zit misschien maar net op de armoedelijn, maar ik heb een baan en een huis.”

Catherines loon wordt betaald met haar vroegere werkloosheidsuitkering, aangevuld met een toelage van ongeveer 4000 frank per maand. “We creëren echte jobs en betalen ze tegen de going rate, het normale tarief voor dat soort job. We berekenen hoeveel uren we kunnen betalen met de uitkering van de werkloze,” verklaart Sean Healy, directeur van het Justice Office van Cori ( Conference of Religious of Ireland). Cori dat het PTJO-programma lanceerde is de overkoepelende organisatie van de 135 religieuze congregaties in Ierland, samen goed voor 15.000 geestelijken. In Ierland is Cori een belangrijke machtsfactor die sinds enige tijd zelfs mee is opgenomen in het sociaal overleg. Behalve werkgevers- en werknemersverenigingen worden ook Cori, de werklozen-, de vrouwen- en de jongerenorganisaties bij dat overleg betrokken. Een merkwaardige innovatie die in België weinig of niet bekend is.

Ook met zijn PTJO-programma innoveert Ierland, net als met zijn grondige studie over het basisinkomen ter vervanging van de huidige sociale zekerheid (zie kader : Basisinkomen). Ierland lijkt wel het sociaal laboratorium voor Europa te worden. En dat op een boogscheut van het “sociaal-allergische” Groot-Brittannië. Ierland is trouwens ook een economische tijger. De economie is er de voorbije drie jaar met een kwart gegroeid, ruim drie keer meer dan het Europees gemiddelde. Dit jaar wordt een groei van 6,7 % en volgend jaar van 7,3 % voorspeld. De werkloosheid daalde van 15,7 % naar 11,2 %, maar dat is nog altijd meer dan het EU-gemiddelde. Het moet dus verder naar beneden.

Sean Healy denkt niet dat dit kan met de klassieke recepten. “Het oude schema van volledige tewerkstelling, levenslange jobs en één loon als gezinsinkomen is voorbijgestreefd. Ons sociale-zekerheidssysteem is ontwikkeld voor dit soort arbeidsmarkt. Nu word je betaald om niets te doen. In Ierland is in ’96 de werkgelegenheid met 45.000 eenheden gegroeid, maar de werkloosheid daalde slechts met 900, de langdurige werkloosheid zelfs maar met 300. Die langdurig werklozen gaan van de ene integratiemaatregel naar de andere. We moeten dus naar een nieuwe definitie van werk : alles wat iemand doet dat bijdraagt tot de ontwikkeling van zichzelf, de lokale gemeenschap of de maatschappij in het algemeen. Het PTJO is daar een voorbeeld van : zinvolle werkgelegenheid creëren voor werklozen, waardoor hun eer en zelfrespect worden hersteld en waardoor tegelijk de gemeenschap wordt ontwikkeld.”

In september ’93

stelde Cori het PTJO-programma voor. Op 26 januari ’94 gaf de toenmalige minister van Financiën de toelating om een experiment op te zetten voor 1000 jobs in zes pilootgebieden. Die minister was Bertie Ahern, de man die einde juni ’97 werd geïnstalleerd als nieuwe premier van Ierland. Ahern is het boegbeeld van de centrum-rechtse Fianna Fail-partij.

Cori richtte IARWE ( Institute for Action and Research on Work and Employment) op om het project te begeleiden. Yvonne Murphy van IARWE keurde in totaal 162 projecten goed. Prijskaartje van het experiment : 53 miljoen frank.

Bij sommige projecten zijn maar enkele werknemers betrokken. Bij andere, zoals in het Coláiste Ide Senior College, zijn er naast Catherine Kane nog 27 PTJO’ers actief. Coláiste Ide is een school voor volwassenen, die ook over een Open Learning Centre beschikt waar geïnteresseerden zich vertrouwd kunnen maken met de computer. Daar werken negen PTJO’ers, een van hen is Linda Bradley : “Ik was vier jaar werkloos. Ik heb een kind van tien en dit soort job past me goed. Ik werk 12,5 uur. Toen ik hier binnenkwam, kende ik niets van computers.”

Een bekroning kreeg het PTJO-programma voor zijn werking op de eilanden. Ierland telt 23 dunbevolkte eilanden. De populatie neemt er af, vergrijst en wordt armer. Op Sherkin bijvoorbeeld wonen 95 mensen. Het PTJO-project met 10 werknemers heeft het eiland volledige tewerkstelling bezorgd. “We moeten dit kunnen voortzetten,” zegt Yvonne Murphy. “Anders gaan ze terug naar de werkloosheid. En stort de hele economie van de eilanden weer in.”

Job tegen normale vergoeding

Het Part-Time Job Opportunity-programma bezit veel originele invalshoeken :

Het gaat om echte jobs met een reële sociale waarde. Jobs waarvoor echter geen geld is. Ze zijn gesitueerd in sectoren als onderwijs, gezondheidszorg, lokale besturen enzovoort. De privé-sector werd uitgesloten omdat de regionale beperking tot unfaire concurrentie zou kunnen leiden.

De jobs worden vergoed tegen het normale tarief, de going rate. Het maximum in het programma is 19,5 uur, maar de werknemer is vrij om meer uren (bij dezelfde of een andere werkgever) te werken. Het loon bedraagt de vroegere werkloosheidsuitkering plus 4000 frank per maand.

De werkloze krijgt een normaal arbeidscontract.

Bij de job hoort een pakket opleidingen. Elke PTJO’er krijgt jaarlijks 12.500 frank toelage : 7500 voor opleidingen die verband houden met de job en die in samenspraak met de werkgever gekozen worden, en 5000 frank voor opleidingen waarover vrij kan worden beslist.

De tewerkstellende organisatie staat zelf in voor de sociale zekerheid op het betaalde loon. Dat betekent dat de overheid er ook aan verdient. Over die terugverdieneffecten is echter nog geen onderzoek verricht.

De PTJO-jobs zijn vrijwillig. Toch was er geen enkele aanbieding waarbij slechts één kandidaat was. Voor sommige jobs kwamen tot 30 mensen opdagen.

De werkloze moet ouder zijn dan 21 en al minstens 12 maanden een uitkering krijgen. In de realiteit blijkt dat 45 % van de werknemers meer dan drie jaar werkloos was in de vijf jaar voor ze in het programma stapten.

De jobs lopen voor drie jaar, hebben nu een verlenging van een jaar gekregen, maar de initiatiefnemers dringen erop aan dat ze permanent gemaakt worden. Ook al is de doorstroming naar een job op de reguliere arbeidsmarkt geen prioritaire doelstelling, toch gebeurt het. Een 150-tal deelnemers is overgestapt naar een job buiten het programma of een voltijdse opleiding. Slechts 12 % keerde terug naar de werkloosheid.

Regering creëert minimaal 24.000 jobs

De Ierse regering heeft beslist het PTJO-programma over te nemen en uit te breiden over het hele land. De O van Opportunities wordt de O van Option. Daarnaast verandert er weinig. De regering heeft zich geëngageerd tot 14.000 jobs aan het eind van de periode van drie jaar. Bovendien werd er een National Agreement gesloten tussen de verschillende sociale partners Partnership 2000 waarin nog eens 10.000 extra PTJO-banen worden overeengekomen.

En nu heeft de nieuwe regering in haar verkiezingsmanifest en regeringsprogramma het over 25.000 PTJO-jobs. Maar of dit bovenop de al besliste 24.000 is of niet, is onduidelijk. Sean Healy wacht nog even af, maar blijft ervan overtuigd dat via “zijn” programma 100.000 jobs mogelijk zijn.

De financiering van de PTJO-lonen gebeurt hoofdzakelijk door de aanwending ” activering” van de werkloosheidsuitkeringen. Daarbovenop komt ruim 100.000 frank per baan per jaar. Daarmee worden het extra loon, de opleidingspremie, de toelage voor gebruikte materialen en de begeleidende organisatie betaald. Voor 24.000 mensen betekent dit ongeveer 2,6 miljard frank (48 miljoen pond). “Terwijl in de laatste begroting een belastingvermindering van 400 miljoen pond voorzien was. 48 miljoen pond is dus niet uitzonderlijk veel geld,” concludeert Sean Healy.

GUIDO MUELENAER

WERKLOOSHEIDS- UITKERING ALS LOONSUBSIDIE Begin juli goot de ministerraad de activering van de werkloosheidsvergoedingen in een definitieve vorm. Het principe is eenvoudig : geef werklozen een baan en gebruik hun uitkering om ze te betalen.