GOELAG

Wir haben es nicht gewusst

Anne Applebaum, Goelag – Een geschiedenis. Ambo, 579 blz., 36,90 euro.

Wie kon ontsnappen uit de sovjetstrafkampen in Siberië, stierf enkele afschuwelijke weken later doorgaans de hongerdood in de barre wildernis. Daarom namen gevangen die wilden vluchten, meestal een dikbuikige medegevangene mee. Alleen wist die niet dat hij fungeerde als “wandelende voorraadkast”. Hij werd opgegeten door de andere ontsnapten. Berucht is het voorbeeld van een dief en een moordenaar die de kampkok wisten mee te krijgen. Na hem opgevreten te hebben, hadden ze evenwel nog altijd geen voedsel. Ze beseften dat wie eerst in slaap viel, gedood zou worden door de ander. Dagenlang bleven ze wakker, tot één toch indommelde. Prompt sneed zijn kompaan hem de keel over. Twee dagen later werd die trawant gearresteerd, nog met stukken rauw mensenvlees in zijn zak.

Dergelijke macabere verhalen staan er bij de vleet in Goelag, een overrompelende turf waarin de Amerikaanse journaliste Anne Applebaum ( The Washington Post) de geschiedenis van de sovjetkampen reconstrueert. Het boek is een vuistslag in de maag van iedereen die krampachtig de ogen sloot voor de sovjetterreur. Terecht gruwelen we van de nazikampen, maar over de moordende sovjetkampen zeggen velen nog altijd laconiek: ” Wir haben es nicht gewusst.” Hoeveel Russen, Polen en andere gevangenen er terechtkwamen, is moeilijk te achterhalen. Applebaum houdt het op ten minste 18 miljoen, van wie er 4,5 miljoen de dood vonden door ondervoeding, ziekte, ongelukken, maar ook door executies.

Aanvankelijk kwamen alleen politieke tegenstanders van het communistische regime er terecht. Later kwamen er criminelen bij, maar velen belandden er tijdens de terreur van Stalin door willekeur. Tien minuten te laat op het werk kon al volstaan om als saboteur gebrandmerkt te worden en in de Goelag te verdwijnen.

De naam van de strafkampen kennen we vooral door De Goelag Archipel van dissident en Nobelprijslaureaat Aleksandr Solzjenitsyn, zelf een overlevende van een strafkamp. De benaming is een afkorting van de Russische administratieve diensten. Vreemd genoeg heeft de bureaucratie altijd vlijtig alle details opgetekend over die kampen. Ook in de nazikampen werd de gruwel bureaucratisch vastgelegd. Door de afstand met Moskou en de isolatie van de Goelag-kampen, werden de statistieken evenwel vaak vervalst. Sommige kampcommandanten wisten zich immers te verrijken via dwangarbeid en corruptie. Ze installeerden er hun eigen baronnie, de ene al onmenselijker dan de andere. Applebaum heeft zich door de archieven en getuigenissen geworsteld met een onvergetelijk en stil makend boek tot gevolg.

Luc De Decker

Luc De Decker n