Gevaar op komst

De confrontatie tussen de Verenigde Staten en China lijkt een gevaarlijk nieuw tijdperk van vijandigheid in te luiden.

In januari 1950, drie maanden na de communistische overwinning in de Chinese burgeroorlog, legde president Harry Truman een verklaring af. Amerika zou niet militair ingrijpen om de verslagen Nationalisten van China, die naar Taiwan waren gevlucht, te helpen. Mao Zedong was al bezig met de voorbereiding van een invasie en zou daarin waarschijnlijk zijn geslaagd als de Koreaanse oorlog niet was uitgebroken. Het conflict zette Truman ertoe aan Zuid-Korea te steunen en de zevende vloot opdracht te geven Taiwan te verdedigen in een poging de verspreiding van het communisme in Azië een halt toe te roepen. Vier jaar later, toen Chinese troepen enkele afgelegen eilanden van Taiwan aanvielen, dreigden Amerikaanse functionarissen met nucleaire aanvallen op China, waardoor Mao gedwongen werd zich terug te trekken.

Dat was de eerste van een reeks militaire confrontaties over Taiwan die de Chinees-Amerikaanse relaties hebben bepaald. Zeven decennia later is de vierde crisis aan de gang, ditmaal naar aanleiding van een bezoek van de voorzitster van het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden, Nancy Pelosi, aan Taiwan op 2 en 3 augustus. Het ziet ernaar uit dat er een gevaarlijk nieuw tijdperk van vijandigheid tussen China en Amerika zal aanbreken.

Het bezoek van Pelosi was een “manische, onverantwoordelijke en hoogst irrationele” daad, verklaarde China. De Chinese diplomaten beschuldigden Amerika ervan de verbintenissen te schenden die het is aangegaan toen het in 1979 voor het eerst de Volksrepubliek China erkende. Sinds het vertrek van Pelosi uit Taiwan heeft China ballistische raketten afgevuurd boven het eiland, militaire schepen en vliegtuigen over de middellijn van de Straat van Taiwan gestuurd en schietoefeningen gehouden. China heeft Taiwan economische sancties opgelegd en de samenwerking met Amerika stopgezet.

Xi Jinping, China’s leider, lijkt een directe militaire confrontatie met Amerika te willen vermijden. Tegelijkertijd kan hij niet timide overkomen, aangezien hij zichzelf heeft neergezet als een sterke man en vooruitgang op weg naar de hereniging heeft beloofd.

China’s tegenmaatregelen zullen zich waarschijnlijk op veel fronten afspelen. Het zal wellicht gaan om meer economische sancties tegen de regerende Democratische Progressieve Partij van Taiwan. Er zullen pogingen worden ondernomen om andere buitenlandse politici ervan te weerhouden het eiland te bezoeken. Het belangrijkste is dat China waarschijnlijk zal proberen een nieuwe norm over militaire activiteiten rond Taiwan in te stellen, met inbegrip van het regelmatig binnendringen in het water- en het luchtruim die door het eiland worden opgeëist en raketproeven boven het eiland.

Hoe het nu verder gaat, zal gedeeltelijk afhangen van wat Amerika en zijn bondgenoten doen om Taiwan te helpen. Amerika heeft zich tot dusver terughoudend opgesteld, maar heeft toegezegd de regelmatige militaire operaties in het gebied te hervatten. Het zal Taiwan waarschijnlijk meer opleiding en wapens geven. Sommigen voorzien een cyclus van actie en reactie, met een verhoogd risico op ongelukken en misrekeningen. “Historici zouden weleens kunnen terugkijken op de zomer van 2022 als het moment waarop de relaties tussen de Verenigde Staten en China verschoven naar een openlijke confrontatie”, zegt Taylor Fravel van het Massachusetts Institute of Technology.

‘Eén China’-beleid

Pelosi ontmoette de Taiwanese president, Tsai Ing-wen, en Chinese dissidenten. Ze verklaarde dat haar reis de status quo niet verstoorde. In feite ontrafelt de status quo al jaren. Sinds hij in 2012 aan de macht kwam, heeft Xi een vurig nationalisme aangewakkerd en de nadruk gelegd op het terugwinnen van Taiwan. De strijdkrachten zijn uitgerust en getraind om zich voor te bereiden op een aanval: Chinese jets en bommenwerpers zoemen vaak in de buurt van het Taiwanese luchtruim. Sommige Amerikaanse generaals denken dat Xi, die 69 is, een invasie zou kunnen ondernemen in de jaren 2030 of zelfs dit decennium, in de hoop nog tijdens zijn leven de eenwording te bewerkstelligen.

Chinese functionarissen zijn er de jongste jaren van overtuigd geraakt dat Amerika het ‘één China’-beleid steeds verder uitholt. Volgens die formule erkent Amerika de Volksrepubliek China als de enige wettige regering van China en erkent het zijn standpunt dat Taiwan deel uitmaakt van één China. Maar Amerika erkent de soevereiniteit van de Volksrepubliek China over Taiwan niet en onderhoudt onofficiële banden met het eiland.

Blokkade

Toen duidelijk was dat het bezoek van Pelosi doorging, lijkt Xi de kans te hebben aangegrepen om te proberen verschillende doelen te bereiken: in eigen land kracht uitstralen, de trend van de nauwere betrokkenheid van de VS bij Taiwan keren, andere landen ervan weerhouden zich te bemoeien, en de grootste oefening ooit houden voor een aanval op het eiland. De schaal en de complexiteit van China’s oefeningen weerspiegelen de transformatie van het militaire evenwicht tussen China en Taiwan in de afgelopen twee decennia, en de lessen die China heeft getrokken uit de vorige crisis.

De oefeningen dienden als waarschuwing dat China vele manieren heeft om Taiwan schade toe te brengen, zonder een invasie, vooral via een blokkade. De oefeningen bestreken de toegangswegen tot de belangrijkste havens van Taiwan en het luchtruim dat vliegtuigen gebruiken om naar Taiwanese luchthavens te dalen. De commerciële scheepvaart werd gedwongen langere en duurdere routes te nemen. Schepen vermeden de oefengebieden. Het was een herinnering aan de manier waarop China Taiwan, dat meer dan 60 procent van zijn voedsel en 98 procent van zijn energie importeert, zou kunnen isoleren.

Brandhaard

China’s volgende stappen zullen waarschijnlijk deels afhangen van hoe Amerika en Taiwan reageren. Als het denkt dat zij hun rode lijnen zullen blijven uitdagen, zou China de druk op hen kunnen opvoeren, zegt Bonnie Glaser van het Amerikaanse German Marshall Fund. “Er zal geen terugkeer zijn naar de status quo”, zegt Taylor Fravel.

De uitdaging voor Amerika en zijn bondgenoten zal zijn weerstand te bieden aan de Chinese inspanningen zonder een nieuwe crisis uit te lokken. Tot dusver hebben zij getracht een escalatie te voorkomen. De vlucht van Pelosi naar Taiwan nam een omweg die de betwiste Zuid-Chinese Zee omzeilde.

Maar Amerika zal op zijn minst de regelmatige militaire activiteiten rond Taiwan moeten hervatten, met inbegrip van doortochten door de Straat van Taiwan, om zijn geloofwaardigheid bij zijn regionale bondgenoten te behouden. Die doortochten zouden een brandhaard kunnen worden. Amerika zal waarschijnlijk ook de verdediging van Taiwan versterken door het meer offensieve wapens te verkopen, meer van zijn troepen op te leiden en het geld te lenen of te geven om meer uitrusting te kopen.

Het Congres beraadt zich momenteel over de Taiwan Policy Act, die het eiland in staat zou stellen deel te nemen aan militaire oefeningen met Amerika en het zou uitroepen tot een ‘belangrijke niet-NAVO-bondgenoot’. De wet zou ook “de facto een diplomatieke behandeling voor Taiwan toestaan die gelijkwaardig is aan die van andere buitenlandse regeringen”.

De gevolgen van de jongste krachtmeting zullen wellicht pas over jaren duidelijk worden. Op de korte termijn is er nog hoop op een vreedzame afloop, als beide partijen een machtsvertoon opvoeren en zich vervolgens terugtrekken en de overwinning opeisen. Maar op langere termijn, nu China vastbesloten is de vermeende winst rond de Straat van Taiwan te consolideren, en Amerika vastbesloten is terug te slaan, lijken alle partijen af te stevenen op gevaarlijke wateren.