Gepakt en gezakt

Zoals een schilder een paar passen achterwaarts doet om het schilderij op de ezel te aanschouwen en zich af te vragen: is het opzet goed, wat moet eraan worden veranderd, hoe moet het verder? Zo zou de vakantieganger enige afstand kunnen nemen van het dagelijkse bestaan om zich te bezinnen, maar al te vaak is vakantie hard werken en komt men niet aan existentiële vragen toe. Gepakt en gezakt trekt de mens in massa naar de luchthavens en de autostrades, waar hij wordt geconfronteerd met vertragingen en files.

Maar de Grote Trek is onweerstaanbaar. De mens gedraagt zich als een kuddedier, hoewel hij prat gaat op zijn individualiteit. Hij reist om grenzen te verleggen, maar is constant bezig zijn territorium af te bakenen. In de bepakking reizen ook de herkomst en de geschiedenis mee, voortdurend gaat het eigene in confrontatie met het vreemde.

De mondialisering heeft paradoxaal genoeg de grenzen weer actueel gemaakt. Naast de vakantiegangers is er volk dat naar het land van herkomst trekt, en zich verbeeldt dat het daar nog thuishoort? En er is het volk dat nooit met vakantie gaat, maar probeert vaste voet te krijgen in een economisch en sociaal betere maatschappij.

Of het nu om een uittocht naar de zon gaat, of om een zoektocht naar een beter leven, de reizigers hebben gemeen dat het hoofd en het hart de voeten niet volgen. Zij zijn verankerd in hun verleden en willen blijven wie ze zijn. Het vrije verkeer van mensen en goederen verandert daar voorlopig weinig aan. Europa is met zijn diversiteit en zijn grenzen een soort proefstation voor de wereldwijde volksverhuizingen en de herschikkingen en conflicten die er het gevolg van zijn.

Als gast van een internationaal literair festival in Macedonië keek ik aan tegen een groot kruis dat op een heuvel boven Skopje troont om eraan te herinneren dat Macedonië Grieks of Servisch-orthodox is. Maar rond de stad verrijzen talloze minaretten, en de tweede taal op het festival is Albanees, wat de Macedoniërs als bedreigend aanvoelen. Het geweld van 2001, toen etnische Albanezen vanuit Kosovo een opstand begonnen, ligt nog vers in het geheugen. Er werd ook gekankerd op de Grieken die de naam van de staat betwisten en op de regelneven van de Europese Unie, al zou het land maar al te graag deel uitmaken van de EU.

De West-Europese bofkont die ik in hun ogen ben, had snel haar buik vol van het Balkan-gedram à la ‘Jullie zijn rijk, maar wij hebben ziel’. De corruptie, de maffia en het stelselmatige bedriegen, relativeerden dat discours. Maar het was ook geen reden om me veel beter te voelen. In Frankrijk dreigt Nicolas Sarkozy de zigeuners uit het land te zetten. In Duitsland wordt Thilo Sarrazin, een hoge pief van de Bundesbank, een volksheld met zijn boek over migranten die weigeren om zich te integreren, kweken als konijnen en van Duitsland een islamstaat willen maken. De Britse pers geeft af op de Lage Landen, waar de Nederlandse regering in wording een overspelige relatie probeert aan te gaan met de islamhater Geert Wilders, en waar België in staat van ontbinding lijkt te verkeren omdat Vlamingen en Walen elkaar niet willen verstaan. Als toemaatje wordt ook verwezen naar het halfhartige mea culpa van Godfried Danneels over het seksueel misbruik van kinderen. Alweer een schending van grenzen, want laten we wel wezen, de vrijheid bestaat maar door de begrenzing. Zelfrespect en respect voor de andere gaan samen.

Ik doe niet mee aan de treurzang over de ondergang van het Avondland, maar als Europa wil blijven functioneren als een democratisch gebied en een zekere welvaart wil behouden, dan moeten we consequent zijn met onze waarden en weten waar we de grenzen trekken. Kreten van afschuw zullen de argumentatie van Sarkozy, Wilders en Sarrazin niet weerleggen, omdat ze verwijzen naar een werkelijkheid. Het ondermijnen van de wet en het dulden van ontoelaatbaar gedrag geeft aanleiding tot conflicten en racisme. Hoog tijd om de bepakking af te leggen en een paar stappen achterwaarts te doen om het maatschappelijke landschap te aanschouwen en ons te bezinnen over de toekomst.

Monika van Paemel Schrijfster