Geknoei in Toscane

2008 was een bewogen jaar voor Italiaanse wijn. Het ene schandaal na het andere in Toscane. In de dure topherkomstbenaming Brunello di Montalcino zouden illegale wijnen afkomstig van niet toegestane druivensoorten met elkaar zijn gemengd. Het Italiaanse gerecht was al in september 2007 een ‘rigoureus’ onderzoek gestart en na de bekendmaking in april 2008 blokkeerde de Verenigde Staten prompt de invoer van brunellowijn. Wat is er aan de hand?

In april 2008 raakte het nieuws bekend dat er wijn afkomstig van andere druiven zou gemengd zijn onder Brunello di Montalcino, de dure topwijn uit het gebied rond de Toscaanse stad Montalcino. Met ‘andere’ druiven wordt vooral cabernet sauvignon bedoeld. De regels van de herkomstbe-naming Brunello di Montalcino dicteren het exclusieve gebruik van de inheemse druif sangiovese. Elke Brunello di Montalcino en Rosso di Montalcino, het kwaliteitsniveau net eronder, moet gemaakt zijn van 100 % sangiovese.

Het Italiaanse gerecht confisqueerde vrijwel onmiddellijk 6,5 miljoen liter Brunello di Montalcino en 700.000 liter Rosso di Montalcino. Via uitgebreid maar omstreden laboratoriumonderzoek werd het gehalte aan anthocyanen (kleurstoffen) in de wijnen bepaald. Hoe hoger dat gehalte, hoe hoger de kans op het gebruik van andere druivensoorten zoals cabernet sauvignon en syrah, die van nature een dikkere schil en dus meer kleur hebben. Maar daarnaast werd ook de boekhouding van de geviseerde bedrijven uitgeplozen en beriep het gerecht zich op luchtfoto’s van wijngaarden. 1,1 miljoen liter brunello werd gedeclasseerd tot IGT ( indicazione geografica typica), de Italiaanse variant van vin de pays. Het onderzoek is nog altijd niet afgerond.

Openlijk geruzie

De situatie leidde de voorbije maanden tot een openlijke twist tussen de belangrijkste producenten van Brunello di Montalcino. Hoe moet het verder met de regels van de appellation? Moeten we een versoepeling toestaan of nu net zweren bij de traditie van het gebied?

Het domein Franco Biondi Santi zweert bij de traditie. Het was een voorvader van deze familie die brunello als wijn in de jaren 1800 ‘uitvond’ en vastlegde hoe de wijn moet worden gemaakt: afkomstig van de beste wijngaarden rond Montalcino en uitsluitend gemaakt van sangiovese.

Aan de andere kant staat Angelo Gaja uit Piëmonte, producent van barolo, barbaresco maar ook van brunello. In een open brief, die hij liet publiceren in twee vooraanstaande Italiaanse kranten, neemt hij het op voor een complete herstructurering van het gebied. In de jaren zestig van de vorige eeuw hadden de strenge regels zin, volgens hem. Er waren veel minder wijngaarden dan nu. Met het wereldwijde succes van rode wijn sinds de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw werden er meer en meer wijngaarden aangelegd, ook in gebieden die niet zo geschikt zijn voor sangiovese. Maar zij mogen wel brunello produceren. Gaja stelt een tweeledig systeem voor. Aan de ene kant traditionele brunello, uitsluitend gemaakt van sangiovese door traditionele domeinen. Aan de andere kant brunello gemaakt van verschillende druivensoorten door de grote bedrijven. Beide zouden wel de naam ‘brunello’ mogen dragen.

Bijzondere vergadering

Hoewel hij wereldwijd een gerespecteerd man is, kreeg Gaja de volle lading van zijn collega’s. Met Biondi Santi natuurlijk aan het voortouw. De beste sites voor sangiovese moeten volgens deze wijnmaker voorbehouden worden voor brunello, minder goede sites moeten ook andere druivensoorten toelaten, maar die sites worden dan gedeclasseerd tot Rosso di Montalcino. Op die manier kunnen de producenten tóch kwaliteit behalen, weliswaar via het gebruik van andere druivensoorten én met een mindere herkomstbenaming.

Met die stelling gaan de meeste brunelloproducenten akkoord en in september 2008 beslisten ze daar ook zo over tijdens een bijzondere algemene vergadering van het Consorzio.

Toch blijft een aantal grote huizen, waaronder voornamelijk Castello Banfi, het idee genegen om drie tot vijf percent andere druivensoorten toe te laten. Dit idee zal in de nabije toekomst ongetwijfeld weer naar voor komen wanneer het gerechtelijk onderzoek zijn definitieve resultaten bekendmaakt.

In de eigen voeten

Italianen blijven vreemde kerels die op een vreemde manier hun problemen willen oplossen. De wereldvermaarde Britse wijnschrijver Hugh Johnson zei het recentelijk nog met een mooie boutade: “Italianen zijn ervoor gekend om met veel poeha en in de mooiste uniformen soldaten naar het front te sturen die zich vervolgens ostentatief in de eigen voeten schieten”. Wanneer ik aan Italië denk, zie ik druk gesticulerende, stoer doende mannelijke Alfa-Romeobestuurders, in roze sweaters…

Het verhaal van brunello is eigenlijk heel simpel en het schandaal is het gevolg van een geschiedenis van pakweg 150 jaar. De stijl van Brunello di Montalcino werd in de negentiende eeuw vastgelegd door Jacopo Biondi Santi. Hij was de eerste die op de nu gangbare manier de wijn maakte. De vraag om de productie van deze dure wijn die lang rijpt op eikenhouten foeders te bekrachtigen in een DOC (Denominazione di Origine Controllata) kwam echter van geldruikende producenten uit een veel groter gebied dat ook wijngaarden omvatte waar sangiovese gewoonweg niet afrijpt. Van andere druivensoorten wordt daar gewoon veel betere wijn gemaakt. En dat leidde 150 jaar later tot vastgestelde misbruiken, nog versterkt en volgens sommigen bijna verantwoord door het wereldwijde succes van internationale druivensoorten zoals cabernet sauvignon, merlot en syrah.

Moeilijke keuze

De situatie heeft fundamenteel maar twee oplossingen. Ofwel laat men andere druivensoorten toe in de DOC Brunello di Montalcino, met als resultaat een meer internationale, meer herkenbare en dus gemakkelijkere stijl en een verlies van authenticiteit. Ofwel kiest men resoluut voor de strikte traditie.

Wie kiest voor internationalisering zal verkondigen dat de grootste wijn alleen gemaakt wordt van een blend van druivensoorten, zoals in Bordeaux. Wie zweert bij de traditie, zal alles vervloeken wat niet van één druivensoort is gemaakt. Zoals in Bourgogne.

Laten we het zo stellen: de waarschijnlijk ‘betrouwbare’ producenten van Brunello di Montalcino neigen naar het tweede kamp. (T)

Door Filip Verheyden