Geen welvaart zonder risico

Het lijkt wel alsof we worden overspoeld door risico’s. Uit angst voor wat nog allemaal komen gaat, parkeert de Belg een recordbedrag op zijn spaarboekje. Hoe lager de rente daalt, hoe meer geld de angstige spaarder bijstort. De media op hun beurt schotelen ons een dagelijkse portie risico’s voor: onbespoten groenten eten, in de zon wandelen, ademen in de buurt van grote autosnelwegen, te veel werken, te weinig werken… De interpretatie van de begrippen ‘risicovol’ en ‘risicoloos’ is bovendien voortdurend in beweging. Als een konijn dat als verlamd naar een lichtbak kijkt, zien we vandaag in België, Europa en het Westen niets dan risico’s: van de klimaatopwarming tot het wereldwijde terrorisme, van een Japans scenario voor Europa tot een Grieks scenario voor België, van plofkip tot ontploffende kerncentrales.

De aandacht van de traditionele media voor risico’s wordt nog versterkt door de megafoon van de sociale media. Wat op papier objectief beheersbare risico’s zijn, worden in de onderbuik plots gigantische en destructieve risico’s. Volgens het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken zijn in 2012 wereldwijd 12.500 mensen gestorven door internationaal terrorisme. Dat is een minuscule fractie van het aantal mensen dat wereldwijd overlijdt aan de gevolgen van aids of roken. Je hebt honderd keer meer kans om te overlijden in een verkeersongeval dan in een terroristische aanslag.

Toch is de mediabelangstelling voor (de strijd tegen) terrorisme veel groter dan die voor minder gewelddadige doodsoorzaken. Net zo met de recente heisa over het wapenbezit in de Verenigde Staten, dat — vooral in Europa — als een groot risico voor de samenleving wordt beschouwd. Met de ongevallenstatistieken in de hand toonde professor economie Stephen Levitt enkele jaren geleden aan dat een zwembad in de tuin potentieel maar liefst honderd keer dodelijker is voor een kind dan een handvuurwapen. Wie zijn kind naar een verjaardagsfeestje bij de buren stuurt, waar in de tuin een zwembad ligt, stelt zijn kind bloot aan een veel groter risico dan wanneer die buren een handvuurwapen in huis zouden hebben. Maar dat is uiteraard niet de subjectieve interpretatie van risico’s.

Er heerst een klimaat waarin we niet alleen overal risico’s zien, we overschatten bovendien de waarschijnlijkheid en de mogelijke gevolgen ervan. Die subjectieve inschatting maakt het ook de overheden niet gemakkelijk. Zij zien zich geconfronteerd met een bevolking die alle risico’s het liefst de wereld uit zou willen. Alle risico’s moeten verboden worden: voor fietsers, patiënten, consumenten, beleggers, sporters, bejaarden, dieren, automobilisten of treinreizigers. Allemaal één strijd: op naar een nulrisico, overal en altijd.

Het is niet alleen een illusie te denken dat een risicoloze wereld kan bestaan, het is ronduit gevaarlijk. Risico is een deel van ons maatschappelijke en menselijke DNA. Als onze voorouders even risicoavers waren geweest als wij nu, dan waren we hier niet om het na te vertellen. Of het nu gaat om politieke revoluties, medische doorbraken, atletische prestaties, militaire operaties of zakelijke successen… Zonder het nemen van risico zijn ze stuk voor stuk onmogelijk. We hadden nooit de Verenigde Staten gehad zonder de risicovolle beslissing van Columbus om een westelijke doorvaart naar India te zoeken. Galileo nam een groot risico door te beweren dat de aarde om de zon draait en niet omgekeerd. Henry Ford hield ook van risico: hij had al vijf faillissementen achter de rug voordat hij doorbrak met de massaproductie van personenwagens.

Maar ook in het hier en nu creëren ondernemers en bedrijven dag in dag uit welvaart door risico’s te nemen. Een klant betalingsuitstel verlenen, een nieuw product ontwikkelen, een werknemer aanwerven, nieuwe afzetmarkten zoeken buiten de landsgrenzen, een ander bedrijf overnemen. Het zijn stuk voor stuk risico’s die voor welvaart kunnen zorgen. Als maatschappij zijn we het risico nemen misschien verleerd, maar we rekenen er wel op dat zelfstandigen, ondernemers, bedrijfsleiders, jonge starters of onderzoekers het wel doen. Ons wegennet, sociale zekerheid, politiediensten, gezondheidszorg, cultuur of onderwijs worden betaald door mensen die van het nemen van risico’s hun vak hebben gemaakt. Wie niets op het spel zet, zet alles op het spel.

De auteur is hoofdeconoom bij BNP Paribas Fortis.

PETER DE KEYZER

Er heerst een klimaat waarin we niet alleen overal risico’s zien, we overschatten bovendien de waarschijnlijkheid en de mogelijke gevolgen ervan.