Kleine oorzaken, grote gevolgen. Mijn moeder is altijd een vat vol gezegdes geweest en dat was een van haar lievelingsuitspraken. Er loopt wat fout met een kraan voor smeerolie en onze gehele energiepolitiek staat ter discussie. Het is overigens ook een vermakelijk tijdverdrijf onder vrienden of familie te speculeren over de gevolgen van een black-out. Naast de al lang weerlegde klassieker (over negen maanden zullen meer baby’s geboren worden, een mythe die in 1965 is ontstaan) kan men rustig speculeren over producten die in de lift zullen zitten, zoals batterijen. Condooms zijn daar dus niet bij.
Maar ‘kleine oorzaken, grote gevolgen’ is een schrikwekkende idee. Het is echter wel de centrale idee van de grote zwartezwanenspecialist Nassim Taleb. Grootschalige, zeer complexe systemen kunnen gemakkelijk door heel kleine dingen onderuit worden gehaald. En kleine dingen zie je snel over het hoofd. Het is ronduit angstaanjagend dat een hele kerncentrale die op de meest moderne wijze wordt bewaakt — en waarschijnlijk het object is geweest van tientallen risicoanalyses — op zo’n stupide wijze is stilgelegd. En we weten op dit ogenblik niet eens of het gewoonweg een ‘Belgenmop’ is, of een knap georganiseerde sabotage. Als er dan daders zijn, is de kans groot dat ze hun gerechtigde straf ontlopen. Mocht het ooit tot een strafzaak komen, is de boeiende vraag uiteraard welke straf zo’n dader kan krijgen. De schade van een (onaangekondigde) black-out wordt op 120 miljoen euro per uur geschat. Dat loopt snel op als de dader verplicht wordt tot de betaling van een schadevergoeding.
De natuur en de menselijke samenleving zijn meestal het gevolg van experimenten, met veel mislukkingen en het min of meer toevallig overleven van enkele bruikbare oplossingen. De natuur doet tientallen miljoenen jaren over haar experimenten en bereikt dan tijdelijk een soort evenwicht. Mogelijk is het dan ook zeer gevaarlijk in te grijpen. We hebben de laatste honderd jaar zeer sterk ingegrepen in de natuur. Vissen is een leuk en voedend tijdverdrijf. Maar de mensheid vist sommige zeeën in enkele jaren leeg. Weinigen twijfelen er nog aan dat we door de verbranding van fossiele brandstoffen de planeet in gevaar brengen. Sceptici stellen dat de doemdenkers te weinig rekening houden met de technologische oplossingen die we zullen bedenken. Die redenering klopt. En op kleine schaal zal het verbazingwekkend zijn hoe snel en efficiënt de mens zich aanpast. Dat zullen we ook wel merken bij de black-outs. Maar er zullen ook oplossingen nodig zijn op grote schaal. De opwarming der aarde dreigt een megaprobleem te worden, maar megaoplossingen doorstaan niet de toets van trial and error, het eindeloos proberen. Er zal geen tijd zijn voor honderden kleinschalige experimenten. Het zal de eerste keer raak moeten zijn. En juist daar kunnen kleine oorzaken heel grote systemen onderuithalen. Maar de mensheid heeft toch een man op de maan gekregen? Inderdaad, maar dat is enkel gelukt omdat men eindeloos geëxperimenteerd heeft, talloze fouten heeft gemaakt, die fouten ook heeft gedeeld en de nodige dosis geluk heeft gehad.
Nog altijd kijken experts met ongeloof naar de bankencrisis. Helaas had men daar tussen 2002 en 2007 op een reusachtige schaal ‘geëxperimenteerd’ en toen de trial and error verkeerd afliep, heeft het banksysteem de hele economie in zijn val meegetrokken. Het is alsof men de hele mensheid met een experimenteel serum zou inspuiten om ebola uit te roeien, en dan wachten om te zien ‘wat het geeft’. We kennen enkele regels rond organisaties die niet mogen falen, kerncentrales horen daarbij. Het beloningssysteem moet gericht zijn op het signaleren van een manier waarop het fout kan gaan en niet op de enthousiaste inzet om mee achter de vlag te stappen. Dat is een vreemde houding. De meeste organisaties mogen wel (gedeeltelijk) falen, maar dan moet je ondernemerschap, lef, durf en initiatief belonen, en niet kneuterig gaan janken over wat er nog fout kan gaan. Bij een managementaudit van de energiesector zou de overheid dus eens kunnen nagaan hoezeer de arbeiders, de kaderleden en het topmanagement werden beloond voor het melden van ‘kleine oorzaken die grote gevolgen kunnen hebben’. Ach, die audit is niet eens nodig. U kent het antwoord.
De auteur is partner-hoogleraar management aan de Vlerick Business School.
MARC BUELENS
Grootschalige, zeer complexe systemen kunnen gemakkelijk door heel kleine dingen worden onderuitgehaald.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier