GEEN POSTZEGEL

Geschiedenisvervalsing

Het Belgisch politiek milieu kan vergeleken worden met een poel vol krokodillen zonder tanden : ze liggen voortdurend naar elkaar te happen, maar geen enkele krokodil is echt in staat om door te bijten. Allerlei oude vetes en valse tegenstellingen, die voor de Internet-generatie geen enkele relevantie meer bezitten, blijven aldus voortwoekeren.

Het feest van 150 jaar liberalisme, dat elke Belg fysisch kan meevieren via het bevochtigen van de gelegenheidspostzegel, is een goede illustratie van de krokodillen-metafoor. Op de feestzitting in het stadhuis van Brussel moesten flamingantische VLD’ers de honneurs delen met Vlamingenhater Olivier Maingain, FDF’er en derhalve PRL-compagnon. De unionistische federale logica dwingt ons tot allerlei rituelen van geveinsde vriendschap.

DERDE WEG.

Ook binnen de Vlaamse liberalen meenden de tandeloze krokodillen zich te moeten roeren. In verschillende toespraken en publicaties werd het niet nader gedefinieerde “sociaal-liberalisme” aangeprezen als de juiste weg, die ons de zijsprong naar het “harde economische neoliberalisme” moet doen vergeten. En in het BRTN-programma Terzake kwam een van leedvermaak glimmende Adriaan Verhulst verklaren dat de fase van Guy Verhofstadt, het “joenk” dat zijn boeken nooit heeft verteerd, voorgoed was afgesloten en dat een (ook hier niet nader gedefinieerde) derde weg op komst was.

Bij dit alles aarzelen de anti-Verhofstadt-revanchisten niet om aan geschiedenisvervalsing te doen : het succesrijke 19de-eeuwse liberalisme, met zijn volkse en progressieve inslag, wordt geboetseerd tot een tegenbeeld van de VLD-manifesten. De revanchisten proberen de VLD om te vormen tot een blauw mini-socialistisch partijtje.

PRINCIPES.

Staat het vrijemarktdenken van Verhofstadt in contrast met het zogenaamde sociaal-liberalisme uit de vorige eeuw ? Geenszins. De 19de-eeuwse liberalen voerden de vrije markt en de vrijhandel hoog in het vaandel. Zoals ook in Engeland, kwamen zij hierdoor in conflict met adellijke grootgrondbezitters voor wie het protectionisme hogere voedselprijzen kon opleveren. De hedendaagse strijd voor de vrijmaking van de markten inzake post, telefonie en energievoorziening komt neer op de toepassing van dezelfde principes. Alleen zijn de tegenstanders veranderd.

Regelmatig noemt men de oprichting van de ASLK als voorbeeld van links sociaal-liberalisme. Deze onderneming werd door de 19de-eeuwse liberalen echter niet beschouwd als een begin van etatisering van het spaarwezen, maar als een strategie om het sparen bij de arbeiders te stimuleren opdat zij zich zouden integreren in de liberale eigendomsordening. De onvolprezen Gentse liberaal François Laurent achtte zich niet te min om zijn vrije uren op te offeren voor de talrijke spaarmaatschappijen van arbeiders in het Gentse. Aangezien het spaarwezen zich heden ten dage sterk heeft verbreid in alle lagen van de bevolking, is een dergelijk overheidsinitiatief overbodig geworden. Het is derhalve logisch dat deze succesrijke spaarbank een “normaal” statuut van private onderneming krijgt.

ETATISME.

Het is juist dat de 19de-eeuwse liberalen in de strijd tussen kerk en staat sterk de kaart van de staat hebben getrokken. Mag men hieruit afleiden dat zij het etatisme huldigden, en dat Verhofstadt met zijn neoliberalisme en burgerdemocratie verraad pleegt tegenover deze traditie ?

Ook dit is zeer betwistbaar. In de 19de eeuw was de autonomie van de staat tegenover de kerk immers nog geen verworvenheid. De katholieke kerk, die sinds de Reformatie bescherming had gezocht bij de staat, heeft decennia lang geprobeerd de klok terug te draaien om het overheidsgezag te gebruiken als een verlengstuk van haar geestelijk gezag.

De 19de-eeuwse liberalen hebben terecht gepoogd de staat te bevrijden van de greep van de ultramontaanse belangengroepen, en hem om te vormen tot een instrument van rechtsbescherming en volkswelvaart voor alle burgers. De Burgermanifesten van Verhofstadt streefden essentieel hetzelfde doel na. Alleen zijn ook hier weer de tegenstanders veranderd.

ONDERWIJS.

De zogenaamde “sociaal-liberalen” verwijten Verhofstadt regelmatig dat hij het staatsonderwijs verraden zou hebben ; hierbij roepen ze eveneens de 19de-eeuwse traditie in. Nogmaals worden principes verward met de historische context. Het katholiek onderwijs had eeuwenlang een quasi-monopolie en domineerde sterk het onderwijsaanbod. Om dit monopolie te doorbreken, mikten de liberalen begrijpelijkerwijze op een versterking van het overheidsonderwijs. Niet alle liberalen waren overigens deze strategische keuze toegedaan : Pierre-Théodore Verhaegen opteerde veeleer voor een concurrerend liberaal onderwijsinitiatief en stichtte de Vrije Universiteit Brussel.

Trekken we het gezond principe van concurrerend onderwijsaanbod door naar ons tijdsgewricht, dan leidt dit geenszins tot de eenzijdige verdediging van de belangen van één onderwijsnet, maar wel tot de creatie van een meer open en vrije onderwijsmarkt waarbinnen de diverse instellingen functioneren in een eerlijke concurrentieverhouding. Dit zou onder meer inhouden dat onderwijskartels zoals het NSKO elke publiekrechtelijke macht verliezen, en dat de instellingen van het gemeenschapsonderwijs een soepel maar geresponsabiliseerd privaat statuut krijgen.

TRADITIE.

Ten slotte verwijt men de VLD-operatie van Verhofstadt haar te Vlaamsgezind karakter : ook dit zou verraad betekenen tegenover de liberale traditie.

In 1846 schreef Ferdinand Augustijn Snellaert, de latere medestichter van het Willemsfonds, de volgende woorden neer : “De Vlaming weet dat de Waal zijn onbarmhartige vijand is, van wie hij geen genade heeft te verwachten, en zijn instinct zegt hem dat er geen ineensmelting van gevoel en belangen tussen beiden kan bestaan.”

Ook deze woorden behoren tot de 150 jaar oude liberale traditie. Voorlopig wordt daar echter nog geen postzegel aan gewijd.

BOUDEWIJN BOUCKAERT

Prof. dr. Bouckaert is voorzitter van de vakgroep Grondslagen van het Recht, faculteit Rechtsgeleerdheid, Universiteit Gent.