De auteur is partner-hoogleraar management aan de Vlerick Business School.
Academici zijn intellectuele dwarsliggers. Vooral in de sociale wetenschappen. Verdedig stelling A en er zal wel een geleerde professor rechtstaan om die te weerleggen. Sommige dingen lijken echter onweerlegbaar. Wie durft er nu nog te twijfelen aan het feit dat moderne organisaties kennisintensief zijn, dat knowhow en kennis het verschil maken, dat we allen kenniswerkers geworden zijn en dat het voor een bedrijf er vooral op aankomt slim te zijn?
We moeten met zijn allen dus intelligenter worden en onze kennis delen. Maar Mats Alvesson en André Spicer beweren net het omgekeerde. Ze hebben in het prestigieuze Journal of Management Studies in november 2012 een vreemd concept gelanceerd: functionele dwaasheid (functional stupidity).
Eerst uiteraard een heldere definitie: functionele dwaasheid is de gewilde, organisatorische steun om niet na te denken, niet te reflecteren en geen verantwoording te zoeken. Leden van de organisatie mogen alleen hun brein gebruiken binnen heel veilige en goed afgebakende paden. Functionele dwaasheid biedt grote zekerheid, waardoor geen energie wordt verloren en de organisatie vlotjes kan werken. Het is dus een begrafenis eerste klas voor het kennismanagement en de lerende of slimme organisatie.
De auteurs doen flink hun best om het artikel ontoegankelijk te maken, maar we hebben het voor u doorploegd en we zullen trachten het te verduidelijken. Veronderstel dat u manager – of leider, dat klinkt beter – bent in een IT-omgeving. Uw medewerkers zijn goed opgeleide professionals. Maar ze stellen te veel lastige vragen, ze zijn te kritisch. U beslist dus te zeggen: iedereen mag kritiek uiten, op voorwaarde dat hij met een constructief tegenvoorstel komt. Dat is een vriendelijke manier om te zeggen: kritiek is niet welkom. Veronderstel dat je je ploeg wilt doen besparen. Je zegt dan: handel met het geld van het bedrijf alsof het je eigen geld was. Dat is een vreemde uitspraak. Het bedrijf is duizenden, misschien zelfs honderdduizenden keren rijker dan de werknemer, en het bedrijf koopt geen pampers of sushi. Beide boodschappen zijn variaties op het thema: niet nadenken aub, gewoon doen en geen kritiek uiten. De medewerkers worden dus verondersteld niet te denken, niet te reflecteren, ze moeten functioneel dom blijven.
Functionele dwaasheid zorgt ervoor dat iedereen bij het veilige blijft. Als dat te abstract voor u is, denk dan aan de honderden uren powerpointpresentaties die u hebt moeten slikken. De man of de vrouw vooraan debiteerde heel enthousiast de volgende missieverklaring, KPI of smart objective. Heel uw lichaam schreeuwde ‘stop die nonsens’ en u kon al uw buren mee horen schreeuwen, maar u zei niets en gaf aan het eind een beleefd applaus. Iedereen speelde het spel mee. Omdat netjes binnen de betekenisloze lijnen blijven veilig is. Ja, het is dom en dwaas, maar het is ook functioneel. Zodra we die veilige paden verlaten, weten we immers echt niet meer wat er gaat gebeuren. Het is zoals de vraag ‘hoe is het?’ beantwoorden met ‘slecht’. Vraag aan managers wat de officiële paden voor promotie zijn en vraag hun wat de echte paden zijn. Heel vaak gaapt tussen beide een enorme kloof. De competenties uit beide lijstjes durven weleens grondig te verschillen. Maar dat bespreekbaar maken, is onbekende paden betreden. Dus doet iedereen rustig alsof er niets aan de hand is, gelooft men dwaze praatjes en lijdt het hele bedrijf aan functionele dwaasheid.
Ik heb een collega die soms wat overdrijft. Ik vraag hem dan waarom hij zulke extreme inspanningen levert. Ach, zegt hij, en hij haalt zijn schouders op, Lenin zei ook al dat elke organisatie nuttige idioten nodig heeft. Elke organisatie heeft mensen nodig die niet te veel moeilijke vragen stellen, en gewoon doen wat van hen gevraagd wordt. Dat geeft heel veel comfort aan de leiding en maakt het leven aangenamer. Maar samen kunnen al die nuttige idioten heel domme dingen doen. Zoals niet in opstand komen tegen Lenin.
Maar toch, als u zelf leiding geeft, hebt u dan niet veel liever dat de mensen gewoon doen wat u hun vraagt, en het liefst nog wat meer en beter. Maar iets anders doen, neen, dat liever toch niet. Ook u hebt vaak zin in wat functionele dwaasheid. Of zoals een filosoof ooit tegen mij zei: “Marc, ik heb er lang over nagedacht, maar veel nadenken is niet goed voor de mens.”
MARC BUELENS
Functionele onwetendheid geeft veel comfort aan de leiding, maar samen kunnen al die nuttige idioten heel domme dingen doen.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier