‘Fraude gebeurt omdat het kan, niet omdat de belastingen te hoog zijn’

De strijd tegen de fiscale en sociale fraude loont. Dat mag blijken uit het cijfer dat staatssecretaris voor Fraudebestrijding John Crombez tijdens het interview lost. Geen exact cijfer, geeft hij grif toe, maar ook geen nattevingerwerk. Nog meer goed nieuws: de opbrengst van zijn strijd gaat naar belastingverlagingen. Hoewel, niet helemaal.

Begin januari twitterde John Crombez (sp.a) trots: de regering had in haar afgesloten begroting voor 2013 maar liefst 1,2 miljard ingeschreven als opbrengst van de fraudebestrijding. Maar hoe komt de regering aan dat cijfer, wilden we toen al weten. “Het is geen wilde schatting,” was de eerste reactie, “maar het is evenmin een gemakkelijke oefening.” De staatssecretaris had ook nieuws: 1,1 miljard van dat bedrag zou zijn besteed aan belastingverlagingen. Tijd voor een diepgaand gesprek.

Minister van Staat Mark Eyskens zegt dat het bedrag van de opbrengst van de fiscale fraude in de begroting gewoon het verschil is tussen wat tijdens de begrotingsonderhandelingen over besparingen haalbaar was en het bedrag dat nodig is om het gat te dichten. Is het zo simpel?

JOHN CROMBEZ. “Ooit was het zo simpel. De ‘strijd tegen fraude’ was toen de sluitpost die het gat in de begroting moest dichten. Dat is nu anders. In het regeerakkoord stond voor het eerst een gedetailleerde lijst van veertig antifraudemaatregelen, met hun opbrengst.

“In het begin van de legislatuur had ik gevraagd een onafhankelijk observatorium te creëren dat, onder de auspiciën van de Hoge Raad voor Financiën, de opbrengst zou berekenen. Spijtig genoeg is er dat niet gekomen. Dus moeten we het voorlopig stellen met eigen berekeningen.”

We zijn benieuwd. Wat brengt de strijd tegen fraude nu echt op?

CROMBEZ. “Het is een zeer complexe materie. We berekenen via een regressieanalyse de belastinginkomsten over de voorbije dertig jaar en de elementen die de hoogte van die inkomsten kunnen bepalen, op basis van de economische onzekerheid en de groei. Dan zien we soms grote afwijkingen naar boven (zie grafiek Abnormale schommelingen in de belastinginkomsten van de federale overheid). Voor 1982 kan die verklaard worden door de devaluatie van de frank, voor 1994 door de inspanningen om de Maastrichtnorm te halen.

“De sterkste afwijking zien we echter in 2012, het jaar dat de fraudebestrijding werd opgevoerd. Liefst 4,68 miljard euro van de 99,37 miljard euro belastinginkomsten (5 procent) kon niet worden verklaard door de economische groei of andere elementen. De toelichting bij de begrotingsaanpassing van 2012 leert dat belastingmaatregelen goed waren voor 2,57 miljard euro meeropbrengsten. Blijft over: 2,11 miljard euro, die we kunnen beschouwen als de opbrengst uit de bestrijding van de fiscale fraude. De opbrengsten in de sociale zekerheid zijn meer diffuus.

“De meest uitgesproken verandering is het aandeel van de vennootschapsbelasting per bruto beschikbaar inkomen in de ondernemingen. In 2012 is die plots 23 procent, een stijging met meer dan 4 procentpunt tegenover de voorgaande jaren.

“Het antifraudebeleid werkt twee keer. Er is een rechtstreeks effect, omdat de Rijksdienst voor Sociale Zekerheid en de fiscus meer kunnen innen, maar ook een onrechtstreeks. De burgers en ondernemingen zijn meer bereid correct hun bijdrages te betalen.”

Het blijft nattevingerwerk.

CROMBEZ. “De ramingen van jaren geleden, toen mijn voorgangers in het parlement onder vuur werden genomen, dat was pas nattevingerwerk. Geef me een betere manier, en ik doe het morgen.”

De burgers zijn dus meer bereid hun fiscale lasten te betalen. Uit vrees voor de fiscale heksenjacht, zoals sommigen het noemen? Ze zijn gewoon bang voor John Crombez.

CROMBEZ. “We noemen dat geen angst, maar een spontane gedragswijziging (lacht). De antimisbruikbepalingen, de beperking van betalingen in cash, enzovoort. Frauderen is simpelweg moeilijker geworden.

“Neem bij de fiscale regularisatie. Omdat de regering duidelijk maakte dat geheime buitenlandse levensverzekeringen en offshorestructuren voor het eerst worden aangepakt, houdt de fraudeur het voor bekeken. Oorspronkelijk hoopten we 513 miljoen te innen. Er werden 22.000 dossiers ingediend, die kunnen leiden tot een extra belasting van 800 miljoen in 2013 en evenveel in 2014. We boeken dus 1,6 miljard euro extra belastingen, omdat de mensen met zwart en grijs geld beseffen dat het menens is.”

U legt de link tussen de opbrengst van de fraudebestrijding en een belastingverlaging. Waar staat die link in het regeerakkoord?

CROMBEZ. “Nergens. Dat is gewoon beleid dat we in praktijk brengen. We doen dat ook voor kleine bedragen, door bijvoorbeeld aan de bouwsector en de horeca een belastingverlaging toe te staan, en tegelijk strenger te controleren. De middelen die vrijkomen door een betere naleving van de fiscale en sociale wetten, worden gebruikt voor een lastenverlaging, bijvoorbeeld voor de eerste werknemer, of voor kmo’s. In 2012 was er een lastenverlaging van 700 miljoen euro, in 2013 was dat 1,1 miljard. Toegegeven, het kan nog beter.”

In uw boek schrijft u dat de belastingdruk met 30 procent kan afnemen als de belastingfraude kan worden weggewerkt. Dat belooft.

CROMBEZ. “Ik zeg enkel dat de belastingontduikers ervoor zorgen dat de correcte burgers 30 procent te veel belastingen betalen. Op 100 miljard euro aan fiscale inkomsten wordt voor 30 miljard gefraudeerd.

“Ik wil de inkomsten uit de fraudebestrijding gericht inzetten. De specialist Friedrich Schneider berekende dat de Belgische zwarte economie in de voorbije tien jaar met 5 procentpunt is gekrompen, tot 16 procent van het bbp. Dat is nog altijd 5 procentpunt meer dan in onze drie grote buurlanden. Dat verschil moeten we wegwerken tegen 2035. Dan is de zwarte economie 45 miljard euro kleiner, wat de staat 22,5 miljard opbrengt.

“Voor de OESO moet de staatsschuld tegen 2030 maximaal 60 procent van het bbp bedragen. Dat kan door een deel van de opbrengsten van de fraudebestrijding te gebruiken voor de schuldafbouw. De rest kan naar een verlaging van de lasten op arbeid gaan. We kunnen ook een deel van vergrijzingskosten, die op hun hoogtepunt zijn in 2033, wegwerken.”

Het IMF pleit ervoor de verlaagde lasten op arbeid te compenseren door hogere indirecte belastingen.

CROMBEZ. “Geen goed idee. Elke belasting heeft twee paramaters: de belastbare basis en het tarief. Ik ben niet voor de verhoging van de btw-tarieven, omdat die vooral de laagste inkomens treft. Ik ben wel voor een betere btw-inning. De reële indirecte belasting is vandaag 11 procent, de helft van het tarief van 21 procent. Die kloof moeten we dichten.”

Is die kloof niet vooral het gevolg van de vele uitzonderingen? Kunnen we die uitzonderingen niet beter schrappen en het tarief verlagen?

CROMBEZ. “Ooit vroeg ik op een Voka-bijeenkomst wie voorstander van de afschaffing van een fiscale uitzonderingsmaatregel was. Niemand reageerde toen ik de octrooiaftrek noemde, en niemand wou het fiscale voordeel voor onderzoekers afschaffen. Terecht: als we dat doen, is de farmaceutische en chemische sector morgen weg.

“Ik pleit voor een vereenvoudiging aan de kant van de fiscus. Nu kunnen enkel grote bedrijven dure advocaten inhuren om ex ante een ruling aan te vragen bij de administratie. Er is dus rechtszekerheid voor grote projecten en multinationals. De gewone belastingplichtigen en kleine bedrijven moeten echter hun belastingbrief invullen en ex post laten toetsen door de administratie. Met als gevolg een enorme onzekerheid en naheffingen die zelfs tot een faillissement kunnen leiden.

“De meeste burgers en kmo’s willen maar wat graag dat de fiscus zelf de belastingbrief invult. De overheid heeft alle informatie om dat te doen. Financiën zou de verwerking van de inkomsten en uitgaven van de belastingplichtigen zelf voor zijn rekening moeten nemen.”

Zulllen de Belgen dat wel vertrouwen?

CROMBEZ. “Iedereen heeft het recht het zelf te doen. Ons land is wereldleider in de naleving en de technologische verwerking van de sociale wetten. Buitenlandse ambtenaren reizen naar Brussel om te zien hoe het werkt. Maar in de Financietoren zie je die mensen niet.”

Waarom is de Belgische zwarte economie zo groot? Een gevolg van de hoge belastingdruk en loonlasten?

CROMBEZ. “Daar geloof ik niet in. Als het waar is dat de belastingdruk de omvang van de fraude bepaalt, dan zouden we in België veel meer fraude moeten hebben op arbeidsinkomen dan op kapitaalinkomen. De Belgische belastingen op kapitaalinkomen behoren tot de lagere in de eurolanden. Toch zit daar de grote fraude.

“Al twaalf jaar lang worden sommige lasten verlaagd, tarieven aangepast en de belastbare basis bijgestuurd. Toch blijft fraude bestaan, ook bij die groepen die belastingverlagingen kregen. De ULB heeft internationaal onderzocht wat de relatie is tussen belastingdruk en fraude. Wel, die is er niet. En als er een verband is, dan een negatief. Er zijn tal van andere factoren dan de fiscale druk die een invloed hebben op fraude: België is een klein land met veel grenzen, de Europese hoofdstad en twee grote havens. En er is de rol van justitie.”

En onze incivieke genen?

CROMBEZ. “De Nederlandse Tweede Kamer installeerde een aantal jaren geleden een commissie met als titel ‘Nederland fraudeland’. Blijkbaar vinden de Nederlanders dat ze in een fraudeland leven, maar dat vinden wij dan weer belachelijk. Ik besluit daaruit dat fraude geen kwestie is van genen of hoge aanslagvoeten. Fraude gebeurt omdat het kan.”

De zogenoemde una via-wet, die naar Nederlands voorbeeld het gewicht van de strijd tegen de fiscale fraude verdeelt tussen de administratie en justitie, komt traag op gang.

CROMBEZ. “Klopt, en dat is spijtig. Als de fiscus en de magistratuur eerst delibereren wie het voortouw neemt in de behandeling van een fraudedossier, krijgen we een veel betere toepassing van de fiscale wet. In sommige gerechtelijke arrondissementen lukt het om de una via-regeling toe te passen, maar nog veel te weinig.”

U haalde zwaar uit naar malafide bedrijven die Oost-Europese bouwvakkers via detachering tegen belachelijk lage lonen in ons land aan het werk zetten. U vond dat de Europese Commissie dat probleem te weinig ter harte neemt.

CROMBEZ. “Ik heb dat uit colère gezegd. Europese instellingen poneren dat er maatregelen nodig zijn om misbruiken aan te pakken, hierin gesteund door het Europees Hof van Justitie. Europees Commissaris voor Werk Laszlo Andor zegt echter dat enkel België daar een probleem in zag. Onzin. In de weken daarop kreeg hij ook reacties uit andere lidstaten. De malaise is algemeen. Duitsland heeft als reactie een minimumloon in de vleessector ingevoerd.”

Is detachering van Oost-Europese werknemers voor korte, zeer laagbetaalde opdrachten de meest wraakroepende situatie?

CROMBEZ. “Met ons actieplan tegen sociale dumping pakken we samen met justitie zeer extreme situaties aan. In de Vlaamse transportsector gingen enorm veel kleine zelfstandigen, die een paar vrachtwagens hebben, al onderuit. Ondernemers hebben de keuze: meedoen met sociale fraude of failliet gaan. Dat is dus een concreet probleem. Een bedrijfsleider uit de schoonmaaksector meldt mij dat er concurrenten opduiken die hij van haar noch pluim kent. Hun aanbestedingen zijn 40 procent goedkoper. Ik geloofde dat niet, maar het is een feit.”

Europa zegt: je kunt er niets tegen doen.

CROMBEZ. “De Commissie zegt eigenlijk foert.”

Hoe verloopt de samenwerking met de minister van Werk? Wordt uitkeringsfraude door bijvoorbeeld werklozen harder aangepakt?

CROMBEZ. “De strijd tegen onterechte uitkeringen lukt via controles en databankkoppelingen. Een preventieve controle van de uitbetaling van een werkloosheidsuitkering zorgt voor een aanzienlijke daling van het aantal inbreuken en van de onterecht uitbetaalde uitkeringen. Het aantal inbreuken is gedaald van 17.030 in 2010 naar 2903 in 2012. In twee jaar tijd zijn 4500 mensen uit de bijstand geschrapt wegens fraude. Dat is hard, maar wie de sociale zekerheid verdedigt, moet tegen inbreuken zijn. Toch wil ik even relativeren: het bedrag van de schikking die Omega Diamonds maakte met het parket, is hoger dan de jaaropbrengst van de strijd tegen de sociale fraude.”

Is de vijandigheid van ondernemers tegenover u al verdwenen?

CROMBEZ. “Ja. Er is begrip, omdat iedereen ondertussen beseft dat fraudeurs de oneerlijke concurrenten bij uitstek zijn. De vijandigheid was deels mijn eigen fout. Want ik ben niet alleen staatssecretaris bevoegd voor fraudebestrijding, maar ook voor de correcte toepassing van de wet. Maar dat weet geen kat. Wil je dat eens in Trends zetten? De eerste maatregel die ik in die functie nam, was de verstrenging van de antimisbruikmaatregel voor fiscale constructies. Toen kreeg ik ondernemend Vlaanderen over me heen. Ik gaf de indruk dat bepaalde, ooit zelfs erg correcte, fiscale technieken voor mij gelijkstonden met fraude. Iedereen die aan belastingontwijking deed, voelde zich aangesproken als een fraudeur. Onterecht.”

U verkoopt een vrij complex verhaal. U hebt volgens reclameman Jan Callebaut minstens 15 minuten nodig om iets uit te leggen wat Steve Stevaert in 20 seconden kan. Vandaar het gebrek aan succes van de sp.a-ploeg?

CROMBEZ. “Ik werd ingehuurd om de fraude te bestrijden, niet om oneliners te bedenken. U hebt zich tijdens dit interview toch niet verveeld?”

HANS BROCKMANS EN ALAIN MOUTON, FOTOGRAFIE WOUTER RAWOENS

2,11 MILJARD EURO HEEFT DE STRIJD TEGEN FRAUDE OPGEBRACHT IN 2012, HET EERSTE JAAR DAT JOHN CROMBEZ ERTEGENAAN GING.

“Ondernemers hebben de keuze: meedoen met sociale fraude of failliet gaan. En de Europese Commissie zegt foert”

“De meeste mensen willen maar wat graag dat de fiscus zelf de belastingbrief invult”