Fiscale achterpoortjes onder vuur

De aanval van de Europese Commissie op Apple wegens misbruik van fiscale constructies is een schot voor de boeg. De VS en de EU nemen fiscale achterpoortjes in het vizier die de inning van vennootschapsbelastingen te sterk bemoeilijken.

De Europese Commissie overweegt de winst van een fiscale constructie van Apple in Ierland terug te vorderen (zie kader Test-case Apple). Dat gebeurde nadat die structuren in de Verenigde Staten aan het licht waren gekomen in een senaatscommissie. “Apple ontwikkelde zijn kroonjuwelen, de winstgevende intellectuele-eigendomsrechten, in de VS, verschoof de winsten overzees via een fiscaal achterpoortje om de Amerikaanse fiscus te ontlopen en ontweek in Ierland belastingen door een vriendendienst van de regering”, getuigt Carl Levin, de voorzitter van de Amerikaanse senaatscommissie die de zaak op gang trok en de Commissie alarmeerde.

Actie tegen belastingontwijking

De VS en Europa beslisten vorige maand binnen de OESO ook actie te ondernemen tegen de zogenaamde BEPS, base erosion and profit shifting (de aantasting van de belastbare basis en de verschuiving van winsten naar belastingparadijzen). Het is voor multinationals standaard om zichzelf of grote stukken van hun activa — vooral immateriële activa, zoals royalty’s — op plaatsen te stallen waar de belastingen laag of onbestaande zijn, zoals Bermuda, Luxemburg of Ierland. De sluwste onder hen, zoals Apple, dachten zelfs manieren te hebben gevonden om fondsen zo om te leiden dat ze staatloos worden.

Het is niet meer dan normaal dat ondernemingen — perfect legaal — gebruikmaken van dergelijke lacunes. Ze beschouwen spitsvondige belastingarbitrage zelfs als een concurrentievoordeel. “De vennootschapsbelasting die een overheid niet kan heffen bij de multinationals, moet ze zoeken bij de kmo’s”, getuigt Michel Maus, professor fiscaliteit aan de Universiteit Antwerpen. “Kmo’s beschikken meestal niet over de ruime fiscale voordelen, zodat ze een financieel en competitief nadeel lijden. Grote bedrijven lobbyen onder de bedreiging dat ze wegtrekken of wegblijven uit een land waar ze geen belastingvoordelen krijgen. Zo hebben veel landen een speciaal statuut voor welbepaalde sectoren. Het fiscale statuut van de octrooien voor de Belgische farmasector is daar een mooi voorbeeld van. De politiek geeft aan hun druk toe omdat België machteloos staat. Aan die ongelijke strijd komt een einde als alle landen aan één zeel trekken tegen deze wanpraktijken.”

Fiscale achterpoortjes sluiten

In 2012 riep de G20 de OESO op een manier te zoeken waarop fiscale achterpoortjes kunnen worden gesloten. Dat gebeurde nadat grote multinationals als Apple, Google, Starbucks en Amazon wereldwijd in opspraak kwamen met hun fiscale sluiproutes. Niet alleen de publieke opinie spoort almaar meer wereldleiders aan tot actie, ook de lege staatskas doet dat. Door de hoge schulden staan veel regeringen onder druk om hun begrotingstekorten weg te werken. En dat betekent besparen. Extra fiscale inkomsten zijn in dat opzicht dan ook meer dan welkom.

Maus: “Fiscale discriminatie ten voordele van multinationals ontwricht op termijn de wereldeconomie, omdat op grote schaal overheidsgeld wordt onttrokken. Dan zoeken de overheden het geld bij de financieel minder gesofisticeerde partijen, zoals kmo’s en minder vermogende particulieren. Als de uitzonderingsmaatregelen worden afgeschaft, is dat goed nieuws voor de spelers die gewoon belastingen betalen. Aan het einde van de rit zullen ze minder belastingen moeten betalen.”

In het Australische Cairns beslisten de ministers van Financiën van de twintig rijkste landen vorige maand tegen eind 2018 fiscale gegevens automatisch met elkaar uit te wisselen. 44 landen doen mee. Zij vertegenwoordigen 90 procent van de wereldeconomie. Er werd een eerste pakket met voorstellen voorgelegd, die moeten leiden tot een correcte aanpak van multinationals (zie kader Belasting waar de winst is). De G20 verwacht dat “alle financiële centra” zich binnenkort bij het akkoord aansluiten.

Het tweede pakket voorstellen, dat tegen eind volgend jaar wordt verwacht, zal een aantal netelige kwesties behandelen, zoals het gebruik van intragroepsleningen om opbrengsten weg te halen uit landen die een hogere belasting heffen.

‘Lapwerk’

Het belangrijkste bezwaar tegen de aanpak van de OESO is dat ze meer radicale hervormingen schuwt, zoals de spreiding van de belastingrechten over de landen naar verhouding van de verkoopcijfers of het aantal personeelsleden dat een onderneming in een staat heeft. Sol Picciotto van de Lancaster University en de ngo Tax Justice Network noemt de hervormingen “lapwerk”. Ze houden het “verzinsel” in stand dat filialen elkaar marktprijzen aanrekenen en doen weinig voor de arme Afrikaanse landen, die de grootste slachtoffers zijn van de winstverschuivingen. Jeffrey Owens, een voormalig hoofd van de belastingdivisie van de OESO, looft het werk van zijn vroegere werkgever, maar meent wel dat de beleidslui het moeilijk zullen hebben om bij de zaak te blijven omdat locatie een almaar vager begrip wordt in het zakenleven.

Bovendien vereist veel van wat nu overeengekomen is een aanpassing van wetten en verdragen. Het risico bestaat dat landen alleen die delen zullen invoeren die hen passen. Slechts 23 procent van de 3000 ondernemingen die onlangs door het auditbureau Grant Thornton ondervraagd werden, verwacht dat de voorstellen wereldwijd op goedkeuring kunnen rekenen.

“De OESO wordt wel eens een praatbarak genoemd”, zegt Anton van Zantbeek van het in fiscaliteit gespecialiseerde advocatenkantoor Rivius. “Er zal nog veel water door de oceaan vloeien voor een en ander concreet wordt. Toch heeft de OESO al bewezen dat ze haar op haar tanden heeft. Eerdere maatregelen tegen het bankgeheim als dekmantel voor fiscale fraude haalden het uiteindelijk. Onder druk van de VS moesten landen als Zwitserland en Luxemburg bakzeil halen. Ik verwacht nu hetzelfde scenario. Landen die nog meewerken aan ingewikkelde fiscale constructies worden internationaal als paria’s beschouwd en komen op een zwarte lijst. Binnen vijf jaar zal het zover zijn. De ruime Nederlandse en Luxemburgse rulings en Ierse vluchtroutes zullen eraan moeten geloven. Ook België zal moeilijk kunnen volhouden dat de ruime fiscale voordelen van octrooirechten en de notionele-intrestaftrek normaal zijn.”

Michel Maus denkt er net zo over. “Vanaf 2009 werden de belastingparadijzen aangepakt om de fiscale fraude onmogelijk te maken. Met succes. Nu liggen de fiscale uitzonderingsmaatregelen onder vuur om de belastingvermijding aan te pakken. De tijd is voorbij dat de multinationals met hun economische macht de politiek konden chanteren om een fiscaal privilege te bekomen. Rechtvaardigheid geschiedt.”

HANS BROCKMANS/THE ECONOMIST

“Landen die nog meewerken aan overdreven fiscale constructies worden internationaal als paria’s beschouwd en komen op een zwarte lijst” Anton van Zantbeek

“De vennootschapsbelasting die een overheid niet kan heffen bij de multinationals, moet ze zoeken bij de kmo’s” Michel Maus