EXTREME KOLLABORATIE

ANDRÉ LEYSEN EN DE OORLOG.

André Leysen is geen baron en wordt nooit baron. Toch is hij nobeler dan veel adellijken van het koninkrijk. André Leysen heeft moed. Op 24 maart, over 10 dagen, publiceert de ex-voorzitter van het VBO (één van zijn vele prestigieuze taken) bij Lannoo herinneringen aan zijn laatste oorlogsmaanden, onder de titel Achter de Spiegel. Dit is het einde van een decennialange worsteling met een jeugdwonde. André Leysen hoefde dat niet te doen. Hij kon zwijgen. André Leysen getuigt op een wijze die weinigen aandurven op dat niveau van de samenleving en met die status in het zakenleven. Niet elke prominente Belg zou onthullen en bevestigen (er zijn enkel het jarenlange gefluister en af en toe een tekstje voor progressieven) voor een breed publiek, en op schrift, dat hij een geëngageerd lid was van de ultra-Duitse Hitlerjeugd-Vlaanderen. Een lidmaatschap en een inzet die ook een gevolg waren van het gezin waarin André Leysen opgroeide. Het lidmaatschap van de Hitlerjeugd was een geloofsbelijdenis van radikale Duitsgezindheid.

EXTREEM.

Samenwerken met de Duitsers en het nationaal-socialisme was niet vanzelfsprekend, in het verzet gaan tegen de Duitsers en tegen het nationaal-socialisme was evenmin vanzelfsprekend. Binnen de minderheid van de kollaborateurs was André Leysen betrokken bij een minderheid. Hij kollaboreerde in een hoek van het kollaborationisme die extreem was. Gelaarsd en in het zwart marsjeerde hij op 20 april 1944, weinige maanden vóór de bevrijding, aan de rechterzijde van Landesjugendführer Hardt over de Antwerpse lanen tijdens een parade voor de viering van de 55ste verjaardag van Adolf Hitler. De Hitlerjeugd-Vlaanderen werd een feit nadat de SS meer en meer de voorrang nam op de Militärverwaltung.

In 1987 publiceerde het boek De Vlaamsche Kronijken (EPO) uittreksels van een geheim dokument van het Auditoraat-Generaal bij het Militair Gerechtshof, de Index der Opzoekingen voor misdaden en wanbedrijven tegen de Veiligheid van de Staat, Boek I, de dato 31 maart 1945. André Leysen, zijn oudere broer Siegfried (later Frits) en zijn moeder, Elza Mertens, verschijnen in die index met de door hen overtreden artikelen van de Krijgswetten en met de vermelding I.F. (inculpé fugitif). André Leysen werd gezocht voor het lidmaatschap van de Hitlerjeugd-Vlaanderen, Siegfried voor zijn engagement bij de Waffen SS en mevrouw Leysen voor ekonomische kollaboratie. Het gezin Leysen was medeëigenaar en zaakvoerder van General Wiper Company in Londerzeel, producent van industrieel schoonmaakmateriaal en het Duitse leger werd een belangrijke koper. De ekonomische kollaboratie na de oorlog minimaal vervolgd en veroordeeld, net als de arbeiders die werkten in Duitsland was voor de kontinuïteit van de Duitse oorlogsdreiging van wezenlijker belang dan de duizenden Vlaamse SS’ers in het Russische slijk. De jeugdrechter veroordeelde André Leysen na zijn terugkeer uit Duitsland tot een korte gevangenschap. Clementie kan gespeeld hebben omwille van zijn leeftijd.

In Achter de Spiegel brengt André Leysen feiten en een bezinning over de schuldvraag voor de drama’s van de Tweede Wereldoorlog, zoals een voorproef in Standaard der Letteren van 12 februari jl. over het bombardement van Dresden toont : “Op 13 februari 1945 werd Dresden, het “Florentië van het Noorden”, volledig vernietigd. Ik had de stad voordien nog in al haar pracht gezien. Kort na haar vernietiging ervoer ik haar tijdens een nachtelijke rondgang als een beeld van de Apocalyps. ” Niet elke Vlaming was kort voor en na 13 februari 1945 in Dresden. André Leysen zwierf in die tijd rond in Duitsland onder meer voor de Vlaamsche Landsleiding, de embryonale emigrantenregering in Duitse ballingschap van de extreme kollaboratiebewegingen en van militaire en paramilitaire formaties, zoals de Vlaamsche Wacht, Wachtbrigade-Flankbrigade, SS-Vlaanderen, Hitlerjeugd-Vlaanderen. Na de bevrijding van het Belgische grondgebied vloeiden duizenden Vlamingen naar Duitsland omdat ze niet konden of wilden geloven in de Duitse nederlaag (de volgelingen van de Duitsvriendelijke DeVlag (Deutsch-Vlämische Arbeitsgemeinschaft) of bevreesd waren voor een tweede aktivistenjacht (VNV’ers). De Hitlerjeugd-Vlaanderen werd in hoge mate uit DeVlag-milieus gerekruteerd en was geen groot sukses. Wie dan toch lid werd, was gemotiveerd (de overige jeugdverenigingen waren in de ogen van de nazi’s te slap, te kristelijk en te weinig betrouwbaar). De Vlaamse historicus Gustaaf Janssens (de archivaris van het Koninklijk Paleis) schreef in Spiegel Historiael van februari 1983 over de Hitlerjeugd-Vlaanderen : “Op 24 oktober 1943 maakte de DeVlag-Landsleider, dr. Jef van de Wiele, in het weekblad Balming bekend dat een Hitlerjeugd-Vlaanderen was opgericht. Dit gebeuren was een belangrijke stap in de strijd tussen DeVlag en het VNV (Vlaams Nationaal Verbond). Nadat Van de Wiele op het einde van 1942 in zijn Op Zoek naar een Vaderland verklaard had in het Duitse Rijk zijn vaderland te hebben gevonden, zou de strijd tussen zijn beweging en het VNV tot een open breuk leiden. De oprichting van een Vlaamse Hitlerjeugd was voor het VNV de aanleiding om het Dietse streven te beklemtonen ; de VNV-jeugd zou zich voortaan niet langer Nationaal-Socialistische Jeugd Vlaanderen noemen, maar Dietse Blauwvoetvendels. ” Onder de titel “Vlaanderen’s Jeugd bekent zich tot den Führer ! ” rapporteerde Balming over de plechtige inlijving, in de Marmeren Zaal van de Antwerpse Zoo, van de DeVlag-jeugd in de nieuwe Hitlerjeugd-Vlaanderen onder de metersbrede slogan “Wij zijn de jeugd van den Führer” en temidden van hakenkruisen, vaandels, toespraken, Heil Hitler-gejuich. De Hitlerjeugd-Vlaanderen telde hooguit enkele honderden leden, dit zonk in het niet bij de tienduizenden leden van de NSJAV (nadien DBV), VVKS, KAJ, enzovoort. De extreme jeugkollaboratie was eigen aan de Hitlerjeugd-Vlaanderen.

PARAMILITAIRE TRAINING.

Op 24 oktober ’43 was André Leysen 16 jaar. Een lid van de Hitlerjeugd legde een eed van trouw af aan de Führer, werd paramilitair getraind in gevechtssporten, kaartlezen en granaatwerpen. André Leysen maakte deel uit van een afdeling ruiterij, zeggen leeftijdsgenoten. Paardrijden was een voorrecht van officieren in het Duitse leger. Zij paradeerden te paard. Een roeping als officier (de krijger is de hoogste dienaar van de natie) werd gekoesterd bij de Hitlerjeugd.

Op 12 november ’43 vertrok André Leysen, als één van de vijftien Vlaamse deelnemers, voor een training aan de Reichsführerschule in Potsdam. Het sluitstuk van de kennismaking was een bezoek aan de Adolf Hitlerschule in Weimar, waar de jongelui werden ingewijd in het nieuwe opvoedingssysteem van het nationaal-socialisme.

“De jeugdbladen De Jonge Nationaalsocialist en de Führerdienst Hitlerjeugd-Vlaanderen werden professioneel, op dik stevig papier gedrukt en verschenen in een handig klein formaat. Beide bladen hadden een somber en streng uiterlijk en lieten over hun boodschap geen twijfel bestaan : de oorlog overheerste in de berichtgeving, en dat in positieve zin, het Arische ras werd opgehemeld. Op een patetische toon werd gesproken over de gewichtige taak die op de schouders van de jeugd rustte. Lafheid en onwelvoeglijk gedrag werden afgewezen ; eer, zwijgzaamheid, hardheid en trouw werden geïdealizeerd. Balming, van DeVlag, had een jeugdrubriek met verhaaltjes over Hansje die lid werd van de Hitler-Jeugd, Hansje die een kommunist aftroefde, Hansje die reuzetrots was op zijn vader, een SS-man. De meerderwaardigheid van het Germaanse ras klonk in elk verhaal, in elke rubriek en tekening, ” memoreert de catalogus van de tentoonstelling “Schoollopen in Oorlogstijd” van 1988.

André Leysen schakelde tijdens de oorlog over van het Sint-Lievenskollege naar de Deutsche Schule. Een medescholier : “Er was geen godsdienstonderricht, in de lessen biologie kwamen de stellingen van Rosenberg en de erfelijkheidswetten van Mendel aan de orde. De school scoorde niet ontzettend hoog wat de studieresultaten betrof. De nazi’s schakelden haar in bij de Ortsgruppe für Auslanddeutsche. De Ortsgruppe bezorgde de school geld en speelde de baas. De scholieren waren zonen en dochters van Duitsers in Antwerpen en kinderen van de Antwerpse Duitsgezinden. Op de school bestond een aktieve afdeling van de Hitlerjeugd. André Leysen was met zijn natuurlijke ernst, tucht en zijn rijzige gestalte populair bij de leraars en een deel van zijn medeleerlingen. André hing nooit het zotteke uit, het zilveren biesje op zijn muts zat op de reglementaire wijze. Andrés oudere broer, Siegfried, was nonchalanter en uitbundiger, hij hield van het paraderen in een schitterend gesneden uniform. “

In oktober ’44 werd de SS-Polizei Flandern gesticht. Siegfried Leysen had de rang van Obersturmführer bij deze SS-politietroepen. De SS-Polizei Flandern was opgericht als een elite-bataljon dat na de herovering van België door het Duitse leger (von Rundstedt-offensief in de Ardennen) de lakens zou uitdelen.

André Leysen alludeert in vroegere geschriften en uitspraken naar zijn familiale omgeving en het tijdsklimaat om zijn kollaboratie te begrijpen en te duiden (de Kerk riep op tot een kruistocht tegen het kommunisme). Deze laatste stelling miskent de openlijke veroordeling door de Belgische bisschoppen in de herfst van ’40 van de kollaboratie. De kerk erkent dan de Militärverwaltung als feitelijke machthebber, niet als bron van legitimiteit en trouw. In juli ’41 waarschuwen de bisschoppen de jeugdbewegingen van de Katolieke Aktie om niet deel te nemen aan nationaal-socialistische aktiviteiten.

SCHOK.

In 1984 in Krisissen zijn uitdagingen schrijft Leysen : “Ik had tijdens de oorlog aan de Deutsche Schule in Antwerpen school gelopen en had daar een zeer degelijke klassieke opleiding genoten. In dat kader was ik ook lid geweest van een Duitse jeugdbeweging met een naam waaraan men liefst niet terugdenkt. ” “In het laatste oorlogsjaar heb ik erge dingen gezien en meegemaakt. Mede door deze ervaring was ik er mij terdege van bewust geworden dat een regime, dat op onverdraagzaamheid stoelt, veroordeeld is in de onverdraagzaamheid ten onder te gaan. Ik had in 1945 dan ook het besluit genomen dat ik me in mijn leven nooit aan onverdraagzaamheid zou schuldig maken. “

Bij het ontdekken van de kampgruwelen na de oorlog is er een schok en een zuivering. André Leysen weet zich bedrogen in de idealen die hij wilde dienen. Hij ontdekt het cynisme en de onmenselijkheid van de nationaal-socialisten.

André Leysen huwde op 23 augustus 1951 Anna Ahlers, dochter van Herwig Ahlers, een Duitse scheepsagent die al jaren gevestigd was in Antwerpen. André Leysen en Anna Ahlers studeerden samen aan de Deutsche Schule. Tijdens ’40-’45 was Herwig Ahlers Deutsche Verwalter van Belgische scheepvaartbedrijven en breidde hij zodoende zijn invloed uit in de Scheldestad. Na de oorlog verliet hij België. In het huwelijksjaar van André Leysen werd de scheepsagentuur Ahlers opnieuw begonnen.

Op 25 april ’84 volgde André Leysen Daniel Janssen op als VBO-voorzitter. Bij die gelegenheid zei hij in La Libre Belgique : “Mijn familie was Vlaams en nationalistisch, om redenen die ik niet wil uitleggen. Ik hield veel van mijn ouders. Ik wil hen niet bekritizeren. “

De naam Leysen verschijnt niet in de dikke kanjer van Bruno De Wever over het VNV (Greep naar de Macht, 1994). Dat is logisch. De Wever schrijft over de politieke kollaboratie van het VNV. Niet over de kollaboratie in het algemeen en niet over de jeugdkollaboratie.

Flaminganten als advokaat Herman Wagemans (77 j.), medestichter van de Volksunie, die in de repressietijd veel Vlamingen verdedigde voor de krijgstribunalen, kenden de familie Leysen niet. De VNV-kollaboratie en de DeVlag-kollaboratie waren twee zuilen met weinig verbanden : “Ik hoorde voor de eerste maal spreken over het oorlogsverleden van André Leysen bij de overname van De Standaard, en zo zijn er zeer veel in mijn kringen. De kollaboratie was een beweging met talrijke varianten. “

ÞATKÞF. CR.þ

ANDRÉ LEYSEN PARADEERT MET DE HITLERJEUGD-VLAANDEREN, ENKELE MAANDEN VOOR DE BEVRIJDING, TER ERE VAN DE 55-STE VERJAARDAG VAN ADOLF HITLER.Helemaal links vooraan, rechts naast de Landesjugendführer, de hoogste in rang, André Leysen in zwart uniform.