Europa zal in de klappen delen
Niet alleen de Amerikaanse economie kampt met de vastgoedblues. De leeglopende vastgoedzeepbel dreigt ook de Europese economie hard te treffen. Dat zegt de Amerikaans professor Robert Aliber, een autoriteit in internationale en financiële economie.
We staan aan de vooravond van de scherpste recessie van de laatste decennia in de VS. De financiële crisis zal de echte economie nog een zware klap geven. Het ergste moet nog komen. En ook Europa zal niet ontsnappen aan de malaise: de vastgoedzeepbel staat er ook op in-klappen, met alle gevolgen van dien voor het banksysteem en de economie”, zegt Robert Aliber, professor emeritus internationale en financiële economie van de Universiteit van Chicago. Deze sommiteit in zijn domein is een gewezen adviseur van de Amerikaanse centrale bank (de Fed), de Amerikaanse overheid, het Internationaal Muntfonds (IMF) en de Wereldbank. Aliber was vorige week in Brussel de eregast op het jaarlijkse Business Forecast Dinner van de Belgische Chicago Alumni, net als Aloïs Michielsen, voorzitter van de raad van bestuur van Solvay. De industrieel trachtte het pessimisme van Aliber te zalven. “Overschat toch ook de impact niet van de financiële crisis op de echte economie. De industrie draait op volle toeren en ziet nog geen verzwakking”, zei Michielsen. “Ik hoop dat u optimistisch blijft. Bedrijven die investeren, kunnen de pijn verzachten”, repliceerde Aliber.
TRENDS. Professor Aliber, waarom ziet u de zaken zo somber in?
ROBERT ALIBER. “De geschiedenis leert dat elke keer er een financiële zeepbel in elkaar klapt, er een recessie volgt. De economie wordt dan onderuitgehaald door ten eerste een daling van het vermogen van de gezinnen, wat leidt tot meer sparen en minder consumptie, en ten tweede door de erosie van de kapitaalbasis van de finan- ciële instellingen, wat leidt tot krediet-schaarste. Deze keer haalt het leeglopen van de vastgoedzeepbel de economie onderuit. Te veel geld in omloop heeft de voorbije jaren wereldwijd de vastgoedprijzen omhooggedreven, vooral in de Angelsaksische landen, maar ook bijvoorbeeld in Spanje, Ierland, Frankrijk, Nederland, en voor een stuk in België.
“Het is de bubbel op de vastgoedmarkt die geleid heeft tot de crisis op markt voor rommelhypotheken in de VS. Deze bubbel begon in 2001 en het excessief lenen aan minder kredietwaardige gezinnen dook pas vanaf 2005 de kop op. Zonder vastgoedbubbel was er geen kredietcrisis geweest. De waarde van het vastgoed in de VS steeg van 110 % naar 160 % van het bbp. Het aantal nieuwe huizen steeg veel sneller dan de bevolkingsgroei.
“De VS hebben jaarlijks 1,5 miljoen nieuwe woningen nodig, maar er werden er jaarlijks 2 miljoen gebouwd in de periode 2002-2006. De VS kampen nu met een overaanbod van 1,5 à 2 miljoen huizen. De huizenprijzen zullen, als we geluk hebben, daardoor nog 2 à 3 jaar dalen, tot ze 20 % onder hun piek noteren, en ook de nieuwbouw zal nog 2 à 3 jaar op een laag pitje staan.
“In die periode zal de economische groei in de VS onderdrukt worden. En zolang de huizenprijzen dalen, zal de waarde van de hypotheekleningen heel volatiel blijven en zal de economie in de greep van krediet-schaarste blijven. Kredietschaarste komt voor als het heel moeilijk is om papieren effecten te waarderen. En dat is moeilijk als de waarde van de onderliggende activa (de huizen) heel onzeker is.
“Dit lot staat ook Europa te wachten. In elk land met een vastgoedbubbel zullen de prijzen dalen. Het grote verschil is dat in Europa het overaanbod van huizen lager is, behalve in Spanje dan (zie ook blz. ). Maar Europese banken zullen ontdekken dat de waarde van hun hypotheekportefeuille zal dalen, en Europa zal dus ook met kredietschaarste te maken krijgen.”
Hoe is het zo ver kunnen komen?
ALIBER. “Wel, eigenlijk moeten we aan de centrale bankiers vragen waarom het financieel systeem helemaal verdraaid is. Centrale bankiers worden betaald om voor financiële stabiliteit te zorgen en ze hebben instabiliteit toegestaan. Het is de tweede keer in dertig jaar dat Citigroup op de rand van het faillissement staat. Dat is ongelooflijk. De vastgoedzeepbel is de vijfde bubbel in dertig jaar tijd – na de Latijns-Amerikaanse kredietbubbel, de bubbel in Japanse aandelen en vastgoed, de Zuid-Oost-Aziatische bubbel en de zeepbel in Amerikaanse aandelen. Dergelijke reeks van zeepbellen is nog nooit eerder voorgekomen in de moderne financiële geschiedenis.
“Deze bubbels volgen allemaal hetzelfde patroon. Geld stroomt toe en de ontleners betalen de geldschieters terug door vers geld te lenen van deze geldschieters. Als de prijsstijgingen van het vastgoed groter zijn dat de interestvoet, dan hebben de ontleners eigenlijk geen financieringskosten. Maar dat liedje blijft niet duren en nu komen we in een periode waarin de waardestijgingen lager zijn dan de interestvoeten, en dus loopt de bubbel leeg.”
De Fed tracht de recessie in te dijken via renteverlagingen. Is ze bezig om de kiem te zaaien voor de volgende bubbel?
ALIBER. “De Fed reageert op de implosie van de vastgoedbubbel en ze heeft ook geen andere keuze. Centrale bankiers hebben drie opdrachten: zorgen voor prijsstabiliteit, waken over de stabiliteit van het financieel systeem en uitkijken dat ze niet te snel een vangnet spannen als het misgaat, zodat ze de financiële wereld niet motiveert om te veel risico’s te nemen, en dus de volgende zeepbel te blazen.
“Vandaag is de zorg om financiële stabiliteit echter veel belangrijker dan de andere twee taken van de centrale bank. Jean-Claude Trichet, voorzitter van de Europese Centrale Bank, moet die les nog leren. Inflatie mag vandaag de bezorgdheid van de Europeanen niet meer zijn. De focus moet nu liggen op hoeveel Duitse banken zullen overleven, en of de ECB of de Duitse overheid de Duitse banken te hulp zal schieten. Hetzelfde geldt voor de Spaanse banken en alle banken in het Europese banksysteem. De ECB houdt te weinig rekening met de impact van dalende activaprijzen op de bankbalansen. Ik verwacht dat niet alleen de Fed, maar ook de ECB, de rente nog fors zal verlagen.”
Hoe kan de groei van wereldeconomie bubbelvrij gemaakt worden?
ALIBER. “Centrale banken moeten gevoeliger worden voor te snel stijgende activaprijzen. Als ze aanvoelen dat een zeepbel geblazen wordt, dan moeten ze de rente optrekken, de groei van de geldhoeveelheid afremmen en sterke uitspraken doen om de zeepbel tijdig te door prikken. Alan Greenspan bijvoorbeeld had vanaf 1996 zijn uitspraak dat er op de beurs sprake was van ‘irrationele uitbundigheid’ continu moeten herhalen.
“Het is ook een kwestie van deugdelijk bestuur bij de onderneming. De beloning van topmanagers moet worden herzien. Ze kunnen opties verzilveren als ze goed presteren, maar ze verliezen heel bescheiden als de resultaten slecht zijn. Het salarispakket moet ook over meerdere jaren gespreid worden en moet afhankelijk zijn van succes van het bedrijf tot drie, vier jaar na het vertrek van de topmanager in kwestie.”
Kunnen de centrale banken wel tijdig inschatten of er een zeepbel geblazen wordt?
“We wisten dat er een bubbel was in Azië, in Japan, of in technologieaandelen. Ik schreef al over de Amerikaanse huizenbubbel in de zomer van 2005. Als de centrale bankiers twijfelen, kunnen ze mij bellen.” (T)
Door Daan Killemaes
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier