Europa vernietigt zichzelf

Hoewel hij intussen 84 jaar is, hebben zijn analyses nog niets aan scherpte ingeboet. Milton Friedman boegbeeld van de Chicago School én winnaar van de Nobelprijs Economie in 1976 over de EMU (“een ernstige vergissing”), België (“zorg voor inflatie”) en Bill Clinton (“doet zijn ambtstermijn niet uit”). Exclusief.

San Francisco, (VS).

“Het zou me echt verbazen als Bill Clinton ook zijn tweede ambtstermijn volledig uit zou doen. Hij en zijn vrouw Hillary zitten tot over hun oren in de schandalen. Zeker vanuit de Democratische Partij moet hij niet op veel steun rekenen. Heel wat partijleden vinden immers dat hij de voorbije jaren te veel naar de kant van de Republikeinen is opgeschoven. De Democraten hebben Clinton tot nog toe onaangeroerd gelaten omdat hij de enige persoon was die voor hen het presidentschap nog eens kon veroveren. Nu dit doel is bereikt, zal men niet aarzelen om hem te dumpen. Al Gore staat klaar.”

Zo analyseert Milton Friedman de jongste presidentsverkiezingen in de Verenigde Staten. Friedman zal ongetwijfeld de geschiedenis ingaan als één van de meest omstreden, maar ook één van de meest inventieve economen van dit tijdperk (zie ook kader : Grote mijnheer). De man die decennialang de absolute spraakmaker was van, en voor de befaamde Universiteit van Chicago Friedman studeerde er niet alleen, maar doceerde er ook van 1946 tot 1976 ontvangt Trends in zijn riant appartement, negentien hoog aan de deftige Taylor Street in San Francisco. Het appartement ligt op één van de hoogste punten van de flower power-stad en biedt aan de noordzijde een adembenemend uitzicht over de baai van San Francisco. Rechts bevindt zich de kilometers lange Bay Bridge, links de legendarische Golden Gate Bridge en daar netjes tussenin het beruchte Alcatraz.

“Voor wie zoveel jaren van zijn leven heeft gesleten in het ruwe Chicago-klimaat is San Francisco de hemel op aarde,” zo weet Friedman, die momenteel de laatste hand legt aan zijn memoires. Net zoals in het verleden krijgt hij daarbij assistentie van zijn vrouw, de krasse Rose Friedman-Director. Milton Friedman is vandaag als senior research fellow verbonden aan het Hoover Institution in Palo Alto, Californië (op de campus van Stanford University).

REPUBLIKEINEN ZITTEN FOUT.

De herverkiezing van Bill Clinton als president en de aangekondigde verschuivingen in zijn administratie zullen op beleidsvlak weinig verandering teweegbrengen. Net zoals tijdens de voorbije twee jaar blijven de Republikeinen immers het Congres en de Senaat domineren. Milton Friedman is opmerkelijk hard voor het beleid van de Republikeinen onder leiding van Newt Gingrich : “De uitgangspunten waren prima : de begroting in evenwicht houden via voornamelijk uitgavenvermindering, meer macht wegnemen van het federale niveau en meer verantwoordelijkheid bij de mensen zelf leggen om voor hun inkomen en levensonderhoud in te staan. De uitvoering van het plan ging echter volledig de mist in.”

Friedman licht zijn kritiek toe : “In onze sociale zekerheid treedt de federale overheid nu als verzamelaar van belastinggeld op. Vervolgens geeft ze dit bedrag in schijven door aan de staten. Deze laatste moeten die sommen dan naar eigen inzicht gebruiken om de grootste sociale noden te lenigen. Iemand geld laten uitgeven dat hij niet zelf heeft moeten verdienen, of innen bij de belastingbetaler, is dé manier om verspilling en wanpraktijken te institutionaliseren. Voorts hebben de Republikeinen zich bij hun besparingen te veel gericht op de lagere inkomenscategorieën. De corporate welfare, of het melken van de overheidsbegroting door hoofdzakelijk big business, bleef nagenoeg volledig buiten schot. Dat was moreel, politiek én economisch een fout beleid.”

EMU : DOMHEID TROEF.

Pas echt goed op dreef komt Friedman wanneer het onderwerp van de Europese Monetaire Unie (EMU) wordt aangesneden. Hij excuseert zich uitgebreid voor het taalgebruik (” no personal offence“), maar ziet geen andere mogelijkheid dan het hele project in zijn huidige vorm te catalogeren als een product van “grote domheid”. Milton Friedman : “Om een eenheidsmunt te hebben, moet je over een goed functionerende centrale bank beschikken. Zoiets is op zijn beurt pas haalbaar binnen een politieke unie. In Europa heeft men alles op zijn kop gezet. Eerst een monetaire unie, vervolgens een politieke unie : hoe kan je nu geloven dat zoiets echt gaat werken ? De beleidsverlamming en de economische achteruitgang zullen toenemen als gevolg van EMU en euro.”

Voor de eerstkomende jaren ziet Friedman twee mogelijke scenario’s. In het eerste gaat de EMU begin 1999 met een beperkte groep landen van start, maar spat in de daaropvolgende jaren opnieuw uit elkaar ; in het tweede scenario wordt het project eerst uitgesteld, waarna het definitief wordt afgesteld. Milton Friedman : “De sleutel ligt bij de Fransen en de Duitsers, en meer specifiek bij de Banque de France en de Bundesbank. Zullen zij zich gedragen zoals de regionale FED’s in de VS ? Zullen zij het gezag van de Europese centrale bank onvoorwaardelijk aanvaarden ? Ik geloof het niet. Zij zullen zich als de peetvaders van die overkoepelende centrale bank gedragen. Wie of wat zal deze belangenconflicten oplossen zonder een politieke unie ? De Europese centrale bank wordt volkomen verlamd voor ze goed en wel van wal is gestoken.”

Friedman ziet de huidige ontwikkelingen rond EMU en de euro dan ook helemaal niet als een bedreiging voor de dollar, integendeel zelfs. Milton Friedman : “Tenzij er een grondige koerswijziging komt, is het Europese monetaire project gedoemd om te mislukken. Dit zal de dollar de komende jaren alleen maar dominanter maken. Bovendien is een Europa dat alleen maar op economisch vlak samenwerkt helemaal geen alternatief voor het dollarblok. Behalve in Groot-Brittannië zie ik nergens tekenen van een productief Europa : trage groei en hoge werkloosheid domineren nu al jaren het algemeen beeld. Europa is intensief bezig zichzelf te vernietigen omdat het een hele batterij strikte controles op alles en nog wat in stand wil houden. Is dat jullie keuze, OK, maar wees dan zo eerlijk dat onder ogen te zien en vlucht voor mogelijke oplossingen niet weg in allerhande fantaisistische toestanden.”

WISSELKOERSEN.

De winnaar van de Nobelprijs economie in 1976 krijgt het op zijn heupen als we voor de Europese monetaire unie het argument van de versterking van de interne markt van stal halen zoals onder meer premier Jean-Luc Dehaene dat geregeld doet. Milton Friedman : “In 1950 was ik in het kader van het Marshallplan in Parijs om advies te geven inzake de toekomstige eenheidsmarkt binnen Europa voor staal en steenkool. Mijn argumentatie kwam erop neer dat dit een goede zaak zou zijn op voorwaarde dat de lidstaten hun wisselkoersen vrij zouden laten vlotten. Dat geldt vandaag nog altijd voor de Europese eenheidsmarkt als geheel. Binnen zo’n eenheidsmarkt moet je veiligheidskleppen hebben en wisselkoersaanpassingen horen daar nadrukkelijk bij.”

En het probleem dan van de competitieve devaluaties waarbij landen voortdurend hun problemen trachten af te schuiven op degenen die een meer orthodox monetair beleid voeren ? Met een kwiekheid die men niet direct van een 84-jarige verwacht, veert Friedman uit zijn stoel en richt bijna in wanhoop blik en handen ten hemel : “Hoe kan je nu in godsnaam zoiets zeggen ? Wat betekent competitieve devaluatie ? Dat het land dat op die wijze devalueert voortdurend buitenlandse hulp geeft aan de andere. Als land X competitief devalueert ten opzichte van andere landen, betekent dit immers dat de andere méér goederen van X kunnen kopen met evenveel of minder geld. Welke gek blijft zoiets consequent gedurende lange tijd doen ? De VS heeft een tekort op de lopende rekening van de betalingsbalans tegenover Japan. Dit wil zeggen dat wij méér goederen en diensten van hen kopen dan omgekeerd. De Japanners ontvangen daarvoor dollars waarmee ze investeringen in de VS kunnen doen, Amerikaanse obligaties kunnen kopen enzovoort. Eens ze die dollars niet meer willen aanvaarden, zal de hele situatie zich snel aanpassen. Daarvoor hebben we echter geen monetaire unie tussen Japan en de VS nodig. God beware ons én de Japanners !”

JOHAN VAN OVERTVELDT