Europa schrijft zijn eigen grondwet

De Europese Unie gaat een jaar vol drama en actie tegemoet. Het jaar zal culmineren in een top van de EU-leiders, die moet leiden tot een nieuwe grondwettelijke regeling voor de Unie.

HERVORMEN ZONDER TE VERANDEREN 28 VERANDEREN? FRANKRIJK IS AL PERFECT! 30 DE OUDE FOUTEN VAN NEW LABOUR 32 DE SPURT NAAR HET PREMIERSCHAP 34 MIDDELMATIG MAAR NOOIT SAAI 35 DE GROTE TREK NAAR HET WESTEN 36 DE DOODSROCHEL VAN EEN LAND 38 BRIAN BEEDHAM: EUROPA WIL NIET MEESPELEN 40

De Italianen hopen dat de staatshoofden en regeringsleiders een nieuw Verdrag van Rome zullen afsluiten. Dat zou een grote symbolische waarde hebben, aangezien het originele Verdrag van Rome, dat dateert van 1957 en werd afgesloten door de zes oprichtende leden van de Europese Economische Gemeenschap, aan de basis lag van de ‘steeds nauwer wordende band’ tussen de Europese staten. Een nieuw verdrag moet de EU een grondwet opleveren, aangepast aan een Unie die weldra 25 of meer leden zal tellen.

De aanloop naar de top van Rome is al aan de gang. Een Constitutionele Conventie onder het voorzitterschap van Valéry Giscard d’Estaing, voormalig president van Frankrijk, ging in de eerste helft van 2002 van start in Brussel. De Conventie zal actief zijn tot halverwege 2003, en zal vervolgens een ontwerpgrondwet voorleggen aan de politieke leiders van de vijftien huidige lidstaten van de EU. Vervolgens moeten de politici een verdrag uitwerken.

Eén buitenlands beleid

Het is nu al duidelijk wat de sleutelonderwerpen zullen zijn. De Conventie bestaat uit een groot aantal fervente integrationisten – voornamelijk afkomstig uit het Europees Parlement – die erop zullen aandringen dat de EU een grote stap voorwaarts zet. De integrationisten (soms ook wel ‘federalisten’ genoemd) hebben een boodschappenlijstje met maatregelen die ze graag in het nieuwe verdrag zouden zien voorkomen.

Zo willen ze dat de EU slechts één enkel buitenlands beleid voert, zodat het zijn mannetje kan staan bij conflicten met de Verenigde Staten. Dat zou kunnen leiden tot de installatie van één enkele woordvoerder voor het buitenlandse beleid – noem het een Europees minister voor Buitenlandse Zaken. Daarbij zouden de Europese landen zo ver moeten komen dat ze bij meerderheid van stemmen gemeenschappelijke en bindende standpunten innemen over het buitenlands beleid.

Veel integrationisten zijn ook wild enthousiast over het idee dat er een voorzitter van de Europese Commissie (het dagelijkse bestuur van de EU) wordt verkozen. Dat kan rechtstreeks tijdens de Europese verkiezingen, of door het Europees Parlement. Anderen bepleiten dan weer dat de EU de bevoegdheid moet krijgen om de belastingen te verhogen, en dat een gemeenschappelijke instelling voor Europees strafrecht en een pan-Europees openbaar ministerie het licht moeten zien.

Toch is Giscard d’Estaing er duidelijk van overtuigd dat veel van die ideeën waanzin zijn, of op zijn minst veel te voorbarig. Hij zal trachten de Conventie te behoeden voor de radicalere ideeën, door erop te wijzen dat de Europese leiders een té ambitieuze grondwet zullen verwerpen. Zo leidt het bijvoorbeeld geen twijfel dat Frankrijk en Groot-Brittannië geen voorstanders zijn van één Europees buitenlands beleid, waardoor ze weggestemd kunnen worden door een groepje kleinere naties. Ook Spanje en Italië worden momenteel bestuurd door centrumrechtse regeringen, die minder integrationistisch zijn dan hun centrumlinkse voorgangers.

Giscard d’ Estaing kan het

Het team van Giscard d’Estaing zal aandringen op een relatief beperkt verdrag, waarin de nadruk wordt gelegd op het verhelderen en democratiseren van de huidige functies van de EU. Daarnaast moet de Unie volgens hem ook nieuwe bevoegdheden krijgen. De voormalige Franse president is erop gebrand om de nationale parlementen nauwer te betrekken bij de Europese besluitvorming. Hij wil plaats maken voor een krachtige, indirect verkozen voorzitter van de Raad van Ministers – waarin de nationale regeringen beslissingen nemen over de EU-wetgeving – ten koste van de Europese Commissie. Giscard d’Estaing is ervan overtuigd dat het buitenlands beleid uiteindelijk moet worden gecontroleerd door de nationale regeringen.

De belangrijkste politieke vraag over de Conventie is in hoeverre Giscard d’Estaing in staat is om zijn ambitieuzere collega’s te overtuigen van zijn visie. Het is mogelijk dat hij daar niet in slaagt. In dat geval zou de Conventie in mineur kunnen eindigen – of aanleiding kunnen geven tot de verspreiding van rivaliserende verslagen – wat de slagkracht ervan danig zou verzwakken. Het is echter waarschijnlijker dat Giscard d’Estaing het wél klaarspeelt om één enkel grondwetontwerp voor te leggen aan de Europese leiders. Daarin worden de meest ambitieuze voorstellen wellicht afgeblokt, en zou de meerderheidsstemming aan belang winnen, waardoor de kans op blokkering in een uitgebreide Unie kleiner wordt. Ook zou er op bepaalde vlakken een grotere integratie komen, onder meer van het gerecht en de politiediensten.

Een nieuwe grondwet en de toetreding van nieuwe leden zijn de twee belangrijkste punten op de agenda van de EU. Maar er zijn nog andere belangrijke debatten op handen voor 2003. De Commissie probeert om een ambitieuze hervorming van het gemeenschappelijke landbouwbeleid door te voeren, zodat het minder verspillend en protectionistisch wordt. Alle tekenen wijzen er echter op dat de conservatieve landen, aangevoerd door Frankrijk en Spanje, dit zullen afkeuren. Economische liberalen zullen wellicht iets meer troost halen uit de nauwgezette inspanningen om de energie, de postbedrijven en de transportindustrie te liberaliseren en een eenheidsmarkt voor financiële diensten te creëren. Al deze maatregelen zouden het komende jaar vooruitgang moeten boeken.

De Constitutionele Conventie en de daaropvolgende top blijven echter dé grote politieke gebeurtenissen voor het komende jaar. Het hangt af van het resultaat van die debatten of Europa een gelukkig 2003 tegemoet gaat.

Gideon Rachman [{ssquf}]

De auteur is correspondent voor The Economist in Brussel.

(2003)

Giscard d’Estaing wil de Conventie behoeden voor radicale ideeën, door erop te wijzen dat de Europese leiders een té ambitieuze grondwet zullen verwerpen.