Europa is zieker dan we toegeven

Op de eerste, succesvolle editie van de André Leysen Lecture hield de Franse opiniemaker Jacques Attali een opmerkelijke toespraak. Hij betreurt de slapheid en de desintegratie van de Europese Unie. Zes landen, waaronder België, moeten zich volgens hem verenigen binnen de EU.

Vier weken voor de uitbreiding van de Europese Unie met tien landen heeft Jacques Attali een zwarte boodschap voor het Oude Continent: de desintegratie van de EU is niet ondenkbaar. Attali was de strijdlustige opiniemaker die Trends en Trends-Tendances naar Brussel uitnodigden voor de eerste André Leysen Lecture. 250 ondernemers, met in hun midden onder meer André Leysen, burggraaf Etienne Davignon, Leo Tindemans, Christian Leysen ( Ahlers), Thomas Leysen ( Umicore), Pol Bamelis ( Bayer), Jean-Louis Duplat ( Ernst & Young), Michel Van Hemele ( Carestel), Joe Beauduin ( Carrefour Belgium) en Johan Vanneste ( VLM), luisterden in het Brusselse Flagey naar zijn betoog.

Attali is een vruchtbare boekenschrijver, oud-adviseur en chroniqueur van president François Mitterrand, het eerste hoofd van de Europese Bank voor Wederopbouw en Ontwikkeling en een militant van de microkredieten in de Derde Wereld met de Frans-Europese ngo PlanetFinance.

“Enerzijds komt de toetreding psychologisch te laat. Het was fundamenteel fout dat de EU de nieuwe landenleden van Centraal-Europa niet meteen aan zich verbond in een losse federatie,” zegt Attali. “Anderzijds heeft Europa het tot vandaag uitstekend gedaan, want het is vreedzaam, welvarend en betrekkelijk geïntegreerd. Maar het dwingt geen respect af, ondanks een staaltje van hoogstaande institutionele acrobatiek met de euro en de Economische en Monetaire Unie.”

Hoelang blijft de euro bestaan?

Het soortelijk gewicht van Europa is internationaal verwaarloosbaar, meent Attali, en de Europeanen lopen niet langer warm voor de integratie. “De Derde Wereldoorlog is begonnen. Het is een guerre nomade waarin het terrorisme de voorhoede is. De grote omslag was het einde van de confrontatie met de USSR, die tot in 1989 de geopolitieke motor was van de Europese eenmaking. Ook de steun van de Verenigde Staten was tot dan toe een zekerheid. Die twee politieke factoren zijn vervluchtigd en Europa moet meer zelf doen,” aldus de Fransman.

Tegen die achtergrond van vereenzaming staat de tragere economische groei van de EU, en die uit zich in een lage jobgroei, een lage innovatiegraad en een lage liberaliseringsgraad. Zijn de euro en de Economische en Monetaire Unie in dat verband een zekerheid? Attali geeft twee voorbeelden van federaties en munten die verdwenen omdat het politiek-economische cement verbrokkelden: “De roebel en de dinar waren eenheidsmunten van res- pectievelijk de sovjetfederatie en de Joegoslavische federatie, en ze hebben beide het leven gelaten. De continuïteit van de euro is dus geen evangelie.”

Bovendien is de democratische controle van de Europese Unie zwak. Het Europees Parlement blijft een rompparlement dat onvoldoende macht bezit in vergelijking met de ministers van de soevereine EU-landen en de Europese Commissie. “De Conventie heeft geen grondwet gemaakt. Een grondwet moet opgesteld worden door een heuse Constituante en bediscussieerd en ondersteund worden door de burgers die onder die grondwet ressorteren. Dat is niet het geval met deze zogenaamde fundamentele wet. De tekst van de Conventie heeft niet meer of niet minder waarde dan die van de talrijke verdragen die de EU sloot, zoals het Verdrag van Rome, het Verdrag van Maastricht, het Verdrag van Nice enzovoort. Wie de discussies van de Conventie vergelijkt met wat er gebeurde bij de opstelling van de Amerikaanse grondwet in Philadelphia, die dwaalt.”

Het evenwicht tussen democratie en markt, het essentiële ontwikkelingsmodel van de Europese Unie, is volgens Attali verbroken, ten nadele van de democratie en ten voordele van de markt. We leven in een samenleving die hij “la société du déloyal” noemt: de kiezers verlaten de verkozenen, de klanten de leveranciers. Vaste welvaart ontstaat alleen als de democratisering en de markteconomie hand in hand gaan.

De vraag is wat daaraan te doen valt. Attali ziet vier scenario’s. Het eerste is de ineenstorting. Onder het gewicht van de nationale ego’s worden de euro en de bovenbouw van de Unie weggeblazen. Het tweede scenario hoopt op een Europa met een vagere geometrie en waarbij een gemeenschappelijke economische ruimte mét de euro gered wordt. Politieke en militaire eenmaking blijven in dit scenario achterwege. Het derde scenario stelt vast dat Europa en de VS over 50 jaar samen nog slechts 5 % van de wereldbevolking huisvesten en de helft van de planetaire rijkdom controleren. Om deze privileges te beschermen, zullen de EU en de VS naar elkaar toeneigen om zich te weren tegen de have-nots. Het vierde scenario heeft een koen uitgangspunt. Attali: “De zes oorspronkelijke leden van de Unie, waaronder België, dienen te ontpoppen tot een federaal geïntegreerd land dat nadien als één landenlid opereert in de Europese Unie.”

“Te zwartgallig”

Na de uiteenzetting van Jacques Attali was de discussie onder de aanwezigen levendig. Etienne Davignon: “Hij is me te pessimistisch. In werkelijkheid is de wil om verder te gaan onder de huidige en de toekomstige landenleden sterk.” Leo Tindemans: “Attali is zeer begaan met het internationale terrorisme gezien zijn joods-Algerijnse achtergrond en dat doet hem zwenken naar zwartgalligheid.” Jean-Louis Duplat: “Wat ik vooral miste bij de overigens briljante uiteenzetting van Attali waren prioriteiten die in de volgende vijf jaar verwezenlijkt moeten worden. Ik denk daarbij aan de gezamenlijke aanpak van het Europese Onderzoek & Ontwikkeling, een Europees octrooi- en patentrecht, het duidelijker toelichten van de sterke invloed van het Europees Hof van Justitie op ons dagelijks leven – onder meer via de beslissingen over de sociale zekerheid -, en een Europese fiscaliteit. Ook niet onbelangrijk zijn Europese politieke partijen. Waarom zou men niet komen tot een ‘Europees’ verbod van nachtvluchten tussen 23.00 uur en 6.30 uur? Geluidsvervuiling is een belangrijke aanslag op het milieu.” Michel De Smet ( Argenta): “Ik miste de uitdaging in het betoog van Attali. Het was intellectueel vuurwerk, maar waar bleef de aanbeveling tot actie?” Christian Leysen: “Een ontnuchterende analyse. Europa moet zich herbronnen, anders komt het inderdaad tot een implosie. Ik volg Jacques Attali in de gedachte dat een kern van Europese landen de motor moet zijn van de herbronning.”

Frans Crols

“De zes oorspronkelijke leden van de Unie moeten een federaal geïntegreerd land worden dat nadien als één landenlid opereert in de EU.”