ETIENNE SCHOUPPE (NMBS). Het spoor kwijt ?

Het onderzoek van de BOB naar de financiële kontrakten van

de NMBS is geen alleenstaand geval.

De onderneming is het mikpunt van een reeks van gerechtelijke onderzoeken en, vooral, verdachtmakingen. Maakt de Franstalige lobby hiervan gebruik om de stoel van topman Etienne Schouppe te doen wankelen ?

Begin juni deed de BOB invallen bij de NMBS en enkele toplui van de spoorwegen, zoals gedelegeerd bestuurder Etienne Schouppe. Het onderzoek naar de sale and rent back-operaties (zie kader Een lukratieve face-lift), is de zoveelste strafzaak in rij tegen de NMBS. Eerder waren er de “GFE-affaire” (vermeende, niet bewezen kommissies aan een adviesbureau) en het “dwarsliggers-dossier” (zie verder). Worden de spoorwegen, zoals lobbyist Jacques Brunet beweert, geleid door “een bende korrupte schurken” ? Of is er sprake van een “PS-campagne tegen Schouppe, die weigert te buigen voor het establishment, ” zoals een Vlaming in de NMBS-top meent ? Blijkbaar hebben nogal wat mensen hùn reden om Schouppe uit te rangeren.

Vlaamse toplui in de NMBS verwijzen uitdrukkelijk naar de aanbesteding van de dwarsliggers als de oorzaak van de huidige moeilijkheden. “De PS-lobby bij de spoorwegen vizeert Schouppe omdat hij Waalse bedrijven, zoals Impregnation des Bois-ITB (Couvin), niet wilde bevoordelen bij de levering van dwarsliggers, ” klinkt het. “ITB-topman Christian Thomas citeerde enkele dagen voor de huiszoeking de exacte datum van de inval aan zijn kennissen. Schouppe wist dat ook. “

Gerechtelijke onderzoekers en intimi van de Spoorbaas beklemtonen de nauwe band tussen Thomas en NMBS-toplui. De zakenman was één van de medestichters en voorzitter van de vzw Beltrack, een belangenvereniging van (vooral Waalse) leveranciers aan de NMBS. In de oprichtingsstatuten van de vzw (Belgisch Staatsblad, 15 december 1988) vinden we ook een vertegenwoordiger… van de NMBS, direkteur-generaal Jean-Pierre Van Wouwe (PS). Beltrack huisde op het adres van de NMBS. Schouppe : “Dit was onhoudbaar. Van Wouwe gaf op mijn vraag het lidmaatschap van deze vzw op. “

Opmerkelijk is nog dat PRL-parlementslid Didier Reynders, gewezen voorzitter van de NMBS, sinds enkele maanden voorzitter is van ITB. Christian Thomas (ITB) : “We leven in België, nietwaar ? Didier Reynders kent de NMBS van binnen en buiten. En aanbestedingsdossiers worden nu éénmaal niet alleen op hun juridische, maar ook op hun politieke verdiensten getoetst. “

Schouppe zwijgt over zijn relatie met Thomas, maar laat zich sibillijns ontvallen : “Na mijn beslissing om de markt van de dwarsliggers open te gooien, werd ik persona non grata bij een gewezen monopolist, die er àlles voor over heeft om mij te breken. Het is hemeltergend dat hij mag rekenen op steun binnen de NMBS. “

De dwarsliggers-affaire heeft een lange voorgeschiedenis. Tot in de jaren tachtig kocht de NMBS vooral tropische houtblokken bij Belgische koloniale bedrijven om de sporen te ondersteunen. Na verloop van tijd schakelden de Spoorwegen over naar betonnen dwarsliggers. In één decennium vertienvoudigde de bestelling tot 400.000 stuks per jaar.

Er ontstond een duopolie van Dupuis Usines (Ollignies), fabrikant van de “monobloc” (een massieve betonnen blok), en Betonkonstruktie VDH, producent van de “bibloc” (twee betonnen blokken die door een staaf aan elkaar zijn gehecht). VDH is de Hemiksemse poot van ITB. Schouppe : “Toen we definitief van hout naar beton overschakelden, konden we zo’n monopolie niet meer toestaan. ” Daarom koos Schouppe in 1988 voor een nieuw type dwarsligger (“B41”) om het brevet van VDH te omzeilen. In 1992 leverden Prefer (Flemalle), Van den Bulcke & Olivier Beton (Roeselare), De Bonte-Vanhecke (Waasmunster), Betonfabriek Gerard Welkenhuysen (Zonhoven) en Betonac-Beton (Sint-Truiden) de dwarsliggers aan de NMBS. De prijs van de dwarsliggers daalde met één derde.

Maar in april 1993 stelde de NMBS in Haren zware konstruktiefouten vast bij een proefzending van Betonac-Beton. Een maand later werden de B41’s afgekeurd door de Spoorwegen (er waren trouwens ook problemen met staven van andere leveranciers). Gevolg : Dupuis Usines heeft met zijn monoblocs vandaag weer het monopolie.

Tot zover de feiten waar de meeste partijen het over eens zijn. Over de interpretatie, de achtergronden en de motivatie van de hoofrolspelers lopen de meningen op zijn zachtst gezegd uiteen.

De stokebrand in de affaire is Jacques Brunet, sinds jaar en dag lobbyist bij de NMBS. Rond hem hangt een waas van, dikwijls door hemzelf gecreëerde, geheimzinnigheid. Deze Limburgs-Egyptische vertaler (naar verluidt zelfs van prinselijke bloede) is naar eigen zeggen de geadopteerde zoon van de vroegere Kamervoorzitter Emile Brunet (PS) en stond op goede voet met Paul-Henri Spaak (PS), die zijn studies betaalde.

Een mooi voorbeeld van zijn invloed blijkt uit een verhaal dat zich in 1988 afspeelde. Toen trok Brunet, als lobbyist van (niet bij !) de NMBS, naar Italië om te bemiddelen voor een bestelling “wisseltongen”. De zaak kwam aan het licht toen Brunet er een dienstauto van de NMBS perte totale reed (wat hijzelf overigens ontkent).

“Deze reis gebeurde niet met mijn toestemming, ” aldus Schouppe. “Zacht uitgedrukt : dit is een onbegrijpelijke kwestie. Brunet handelde onwettelijk, maar mocht rekenen op de steun van iemand uit andere echelons. Het gerecht heeft één en ander onderzocht. Ik weet niet zeker of die auto intussen is terugbetaald. Maar ik wens met het dossier-Brunet zo weinig mogelijk te maken hebben. Ik ben het stilletjesaan beu. “

Brunet noemt zich “de gewezen public relations-manager van Etienne Schouppe”. Want : “Hij huurde mij in om een Vlaams bedrijf te vinden voor de toekomstige bestellingen van de nieuwe biblocs. Betonac-Beton was de kandidaat bij uitstek. “

Schouppe noemt dit “klinkklare nonsens”. Toch bestaat er een dokument waarin Hilde Cuykx (gedelegeerd bestuurder van Betonac-Beton) verklaart dat de lobbyist op haar kantoor met de NMBS-topman belde om te zeggen dat hij een kandidaat-leverancier gevonden had.

Officieel was de schade vooral te wijten aan het metaal van de koppelstaaf, die de twee blokken beton verbindt. De NMBS eiste bij de aanbesteding van de dwarsliggers dat een specifiek soort metaal werd gebruikt. Dit kon, bevestigt Schouppe, het best want goedkoop en binnen de NMBS-normen worden geleverd door het Franse Forges et Laminoirs de Breteuil (FLB). Maar de FLB-staven waren gemaakt van staal dat de Belgische Spoorwegen zèlf aan het bedrijf had geleverd als schroot van afgekeurde rails. Brunet : “Vlaamse dwarsliggers waren onaanvaardbaar voor de PS-lobby binnen de NMBS, meer bepaald direkteur-generaal Jean-Pierre Van Wouwe en afdelingsleider van de aankoopdienst Jean Herbauts (nvdr PS en ex-lid van Beltrack). Ze schreven het bestek expliciet op maat van de FLB-staven, omdat ze wisten dat Betonac-Beton daardoor in problemen zou komen. Sabotage, dus. “

“Dit is een demonische denkpiste, ” zegt Schouppe. “Ik geloof deze teorie niet omdat de heren Van Wouwe en Herbauts de grootste moeilijkheden hebben gehad met het dossier van de dwarsliggers. Laat het gerecht in alle sereniteit zijn werk doen. “

BULTHÉ.

Schouppe verwijst naar het onderzoek van rechter Bruno Bulthé, dat enkele weken geleden werd afgerond. Het dossier, 5000 bladzijden dik, ligt op het bureau van de Brusselse substituut Fransen. Een insider, die het kon inkijken : “Het is een complexe zaak. Strikt juridisch kan je Van Wouwe, noch Herbauts iets verwijten. Maar het rapport-Bulthé leest als een blunderboek. De NMBS-toplui maakten vergissing na vergissing, vergaten zogenaamd bepaalde eisen te stellen voor de dwarsliggers en spreken elkaar voortdurend tegen. Dit kan geen toeval zijn. “

Een onderzoeker formuleert de kernvraag, waarmee Bulthé worstelt : “Als Schouppe inderdaad de man was die Betonac-Beton bij de aanbesteding betrok (zoals Brunet beweert) en àls hij werd tegengewerkt door zijn eigen mensen, waarom bleef hij dan passief ? “

Brunet, in zijn gekende stijl : “Omdat Schouppe, Van Wouwe en Herbauts elkaar dekken. Alle drie hebben ze bij een aantal aanbestedings- en filializeringsdossiers, genre Eurostation, flink geprofiteerd. Schouppe is voor mij Monsieur TGV : Très Grand Voleur”.

Jacques Brunet kan deze forse uitspraak niet bewijzen. Als we hem erop wijzen dat hij zich schuldig maakt aan laster en eerroof, schokschoudert hij : “Ik ben 62 jaar en kan het mij veroorloven om de waarheid te spreken. Eerlijk duurt het langst. “

Schouppe reageert : “Als mijn mensen het bedrijf doelbewust schade toebrengen, treed ik zeker op. Maar niets bewijst dat. Als patron is het mijn plicht de medewerkers in bescherming te nemen als ze worden aangevallen. Ieder is onschuldig zolang die schuld niet bewezen is. “

De meeste personen die Brunet aanvalt, dienden overigens een klacht in bij het parket. Ook Christian Thomas (ITB). Die zegt nochtans : “Het is niet omdat Brunet veel gekke uitspraken doet, dat ze stuk voor stuk onwaar zijn. “

Voor Brunet spelen ook financiële belangen. Volgens een bron van Betonac-Beton zou hij van het Limburgse bedrijf 15 frank per betaalde dwarsligger ontvangen. Wat hem, moest het oorspronkelijke plan zijn verwezenlijkt, jaarlijks naar schatting 4,5 miljoen frank zou hebben opgeleverd.

WAALSE HETZE.

Volgens intimi van Schouppe zijn de recente aanvallen tegen hem slechts het voorspel voor de “Waalse hetze” die zal losbarsten bij de geplande bestellingen van het Tienjarenplan, dat vorig jaar werd geprezenteerd (zie grafiek). De eerste slag zal worden geleverd over de lokomotieven.

Tot voor kort was het eenvoudig. Acec (ex-Generale Maatschappij, vandaag een dochtermaatschappij van het Franse GEC-Alsthom, de ontwerper van de TGV) en BN (ex-Generale, nu Bombardier) bezaten het monopolie wat de levering van lokomotieven betreft. Maar sinds 1993 geldt de Europese aanbestedingsprocedure, die positieve discriminatie van “Belgische” producenten verbiedt. (Niet toevallig joeg de NMBS einde 1992 voor 37 miljard frank Acec/BN-bestellingen door de raad van bestuur.)

Voor een nieuwe bestelling van 80 lokomotieven (waarvan 20 voor de Luxemburgse Spoorwegen) met een bepaald “asynkrone” type van motor was een open aanbesteding verplicht. Kandidaat Acec Transport schermt met het traditionele argument van de “nationale kampioen”.

Maar Acec de “Franse school” heeft nooit zo’n asynkrone motor geproduceerd, terwijl de belangrijkste konkurrenten voor dit kontrakt van ongeveer 14 miljard frank het Zweedse ABB Henschel en het Duitse Siemens beide wél ervaring hebben met dit type van motor. Schouppe : “Hun lokomotieven zijn duidelijk over de kinderziektes heen, maar GEC-Alsthom is in staat goede produkten af te leveren. “

Einde 1994 bleek Acec de lokomotieven net ièts goedkoper (133,8 miljoen frank per stuk) te kunnen leveren dan Siemens (134,4 miljoen) en ABB (136 miljoen). Dit is een gevolg van een veel gebruikte “aanbestedingstruuk”. Een intern NMBS-dokument stelde dat een aantal onderdelen (zoals het zogenaamde “TBL 2/3-systeem” voor de telekommunikatie) “moet geleverd worden door Acec Transport”. Hiermee kon Acec de prijs van de konkurrenten opdrijven, zodat het zelf als goedkoopste uit de bus kwam. Alles leek dus in kannen en kruiken voor de Waalse lobby. De regering Dehaene II moest deze beslissing slechts bekrachtigen.

Maar Acec had buiten de waard gerekend. Op 13 april jl. dwarrelde een nota van de zevende verdieping van de Frankrijkstraat (waar Etienne Schouppe zijn kantoor heeft) op de tafel van enkele NMBS-direkteurs. Schouppe bestempelt de bestelling van de TBL-apparatuur als onderdeel van de globale inschrijvingsprijs terecht als “konkurrentieverstorend”. Verder : “Het lijkt mij dan ook aangewezen deze apparatuur TBL 2/3 uit de offerte te lichten en een afzonderlijke prijsvraag hiervoor op te stellen. ” Op die manier kan Acec de prijs van de konkurrenten dus onmogelijk manipuleren. De Waalse lobby terug naar af. “Vandaar dat vandaag de verrottingsstrategie wordt gehanteerd, ” aldus een Vlaamse NMBS-ambtenaar. “De PS wil de kop van Schouppe. “

GENERALE.

De bedrijven van de Generale Maatschappij waren van oudsher de belangrijkste leveranciers van de Spoorwegen. Maar nadat in de jaren zeventig het spoor moest wijken voor auto en vliegtuig, deed de holding BN en Acec van de hand.

Onverwacht bracht het TGV-projekt terug schwung in de spoorbestellingen. In België komen naar schatting voor 200 miljard frank werken en bestellingen vrij. En dus wil de Generale weer prezent zijn. Het studiebureau dat de TGV-werken behandelt, is Tuc Rail, een NMBS-dochter waarin Transurb Consult voor 25 % participeert. De grootste privé-aandeelhouder (naast de NMBS en de Mivb) van Transurb is Tractebel, dus de Generale.

De beslissing om deze belangrijke aktiviteit te filializeren (zie kader Melkkoe) gaat lijnrecht in tegen het vroeger advies van de dienst Infrastruktuur van de NMBS in verband met de TGV-studies : “Het is evident dat het delegeren van taken aan private studiebureaus in totaal aan te wenden mankracht, en dus in kostprijs, niet voordeliger is. ” (dokument A358, juli 1988, raad van bestuur NMBS).

Schouppe : “Elk departement wil aanwerven om zijn impact te vergroten. Maar we kunnen toch moeilijk jonge ingenieurs aanwerven, hen opleiden op een zeer specifiek domein en na vier jaar op straat zetten. Onze eigen diensten kunnen echter niet meer dan 12 miljard aan studies aan. Terwijl we met de TGV erbij (goed voor een extra 15 miljard studies) jaarlijks voor 25 miljard studies zullen doen. In een overgangsperiode tot 1997 is er een soepele regeling nodig. De kern van onze eigen mensen werkt binnen Tuc Rail, aangevuld met Transurb-personeel om de piekbelasting op te vangen. “

In de loop van 1994 kwam het tot een konflikt tussen Transurb en Schouppe, omdat Tuc Rail te hoge fakturen indiende bij de NMBS. “Hun prijs lag gemiddeld 25 % hoger dan de marktprijs, ” aldus Schouppe. “Na mijn tussenkomst zakte hun prijs minstens met 15 %. “

De interventie gebeurde via aan een nogal bizarre brief (26 oktober 1994) van Etienne Schouppe, gedelegeerd bestuurder NMBS, aan Etienne Schouppe, gedelegeerd bestuurder Tuc Rail. “Om schizofrenie te vermijden, nam ik ontslag uit Tuc Rail, ” erkent hij. De NMBS-topman eist niet dat Tuc Rail de overfaktureringen retroaktief terugbetaalt.

Dat zal wel gebeuren met andere ondernemingen, die het niet al te nauw namen met de aanbestedingsregels. Onderzoeksrechter Marique kon immers onlangs beslag leggen op dokumenten, waaruit zou blijken dat enkele aannemers van werken aan elektriciteitsleidingen sinds 1946 onderlinge prijsafspraken hebben gemaakt.

Volgens een NMBS-woordvoerder waren Angema, CEI, Duchêne en Abbay TS de belangrijkste uitvoerders van dit type werken. “We bestelden bij Belgische bedrijven via beperkte offertes, ” zegt Schouppe. “Pas toen de markt werd opengegooid, daalde de prijs met een derde. ” De NMBS heeft zich burgerlijke partij gesteld tegen het “kartel” dat haar, volgens sommige bronnen, drie miljard frank heeft gekost.

PARTIJFINANCIER ?

Vooral onze frankofone konfraters al dan niet schrijvend voor een Vlaams tijdschrift koppelen een aantal recente “affaires” aan het feit dat Etienne Schouppe een belangrijke positie als partijfinancier zou hebben.

De NMBS-topman : “Ik ben de CVP-burgemeester van een gemeente van 12.000 inwoners zoals iemand anders voorzitter is van een vogelpikmaatschappij. Verder ben ik CVP-bestuurslid in het arrondissement Halle-Vilvoorde. Tot daar mijn werk voor de partij. De CVP-top beseft dat ik slecht geplaatst ben om mij met partijfinanciën bezig te houden. Als ik me daaraan zou wagen, werd ik de gevangene van het systeem en bracht ik de NMBS in gevaar. “

De recente campagne tegen Etienne Schouppe lijkt een kopie van de hetze verleden zomer tegen gewezen Belgacom-topman Bessel Kok. Hij weigerde bij Belgacom, ondanks frankofone druk, een beroep te doen op het traditionele Belgische establishment. Vertrouwelijke Belgacom-dokumenten werden “in blanke enveloppes” bezorgd op de verschillende krantenredakties.

Schouppe : “Heeft de pers er niet van geleerd ? Sommige journalisten speelden vanaf de eerste dag het spel van mijn tegenstanders. Mijn appartement in Oostduinkerke ik moet er verdorie nog 4 miljoen frank van afbetalen werd een villa aan de kust. En de vennootschap Hileti, die ik gebruik om met een vriend een oud huis op te knappen, maakte me plots tot een vastgoedspekulant. “

De NMBS-topman wijst op het bestaan van “goed geïnformeerde, machtige en weinig skrupuleuze tegenstanders”. Echter : “Ik blijf overeind omdat ik ondanks wolfijzers, schietgeweren en bananeschillen kristalzuiver rechtdoor ga. Ik daag iedereen uit om eventuele misstappen aan het gerecht te signaleren. Er zijn al genoeg mislukte pogingen in die richting ondernomen. De monopolist die mijn vel wil en alles zou doen om mij ten val te brengen, heeft machtige dienaars. In de media én de NMBS. Maar ik laat me niet uitrangeren.

HANS BROCKMANS

ETIENNE SCHOUPPE (NMBS) Ik daag iedereen uit om eventuele misstappen aan het gerecht te signaleren. Het is niemand gelukt.

CHRISTIAN THOMAS (BOVEN), BRUNO BULTHÉ (MIDDEN), JACQUES BRUNET Wie van de drie de lobbyist, de onderzoeksrechter of de zakenman krijgt het vel van NMBS-topman Etienne Schouppe ?