Er schuilt een bankin ieder van ons

Enron gaat niet alleen over bedrog en hebzucht. Het fiasco toont ook aan op welke manier risico’s die vroeger eerder in het banksysteem zaten, verschoven zijn naar andere sectoren. Een recessie werd normaal afgesloten met een bankencrisis, nu vallen de klappen op andere en dikwijls onverwachte plaatsen.

Binnen enkele maanden zullen de eerste Enron-boeken in de handel te krijgen zijn. De arrogantie van het Texaanse management biedt er genoeg stof voor. Zo noemde het de frauduleuze constructie die winsten genereerde voor de energiegigant (maar daardoor zelf verliezen opstapelde) Raptor, omdat dat een dier is dat zijn eigen afval opeet.

Maar Enron toont op een pijnlijke manier aan hoe sectoren vervagen en zelfs in elkaar overlopen. Enron had meer overeenkomsten met een zakenbank op Wall Street dan met een elektriciteitsbedrijf. Alleen, zakenbanken hebben in de loop van verschillende crisissen leren omgaan met risico’s, en vooral ze beter leren inschatten, voorkomen en er een (hoge) prijs voor aanrekenen.

Consumentenkrediet. In de afgelopen tien jaar is het bankbedrijf sterk gewijzigd. Branchevervaging heeft van de meeste groepen gediversifieerde financiële instellingen gemaakt. Maar een belangrijke evolutie is de verschuiving van het typische bancaire risico naar andere economische agenten.

Neem het consumentenkrediet. Vroeger was in de VS bijna 50% ervan een puur bancaire aangelegenheid. Nu is dat nog slechts een goede 30% (zie grafiek). Het consumentenkrediet wordt dikwijls nog wel aangemaakt door de bank, maar vervolgens verpakt in een beleggingsproduct en doorverkocht. Dat heet securitisatie. Tien jaar geleden was het een marginale bezigheid, intussen wordt meer dan 35% van de kredieten herverpakt als belegging en met een commissie terugverkocht aan particulieren en institutionele beleggers.

Voor de financiële groepen is dit een interessante uitweg. Het risico wordt verschoven naar de beleggers en de bank krijgt een vaste vergoeding in de plaats. De aanvrager van het krediet weet meestal niets van die transactie af, waardoor de persoonlijke band met de bank ook nog behouden blijft.

Verzekeraars en pensioenfondsen zijn bijvoorbeeld grote afnemers geweest van gesecuritiseerde producten. Deze beleggingen geven immers een hoger rendement dan de magere overheidsobligaties. Maar gaandeweg is er een ware risicoverschuiving op gang gekomen: van een sector die gewend was om er mee om te gaan naar andere sectoren.

De dotcomcrisis heeft al duidelijk gemaakt dat gewone beleggers de plaats van durfkapitalisten en zakenbanken hebben ingenomen. Risicovolle jonge ondernemingen werden naar de beurs gebracht in plaats van te rijpen op de balans en op het risico van de financiële instellingen.

In ons land was de reverse convertible een pijnlijk voorbeeld van risicoverschuiving. Veelal privé-beleggers namen het neerwaartse risico op bepaalde aandelen ‘op hun boeken’. De meesten beseften waarschijnlijk niet het risico van deze transactie. De uitgevende banken kregen een hoge vaste vergoeding in de plaats, en namen graag afstand van de aandelenrisico’s. De belegger kreeg een mooie ‘coupon’ zonder de tegenprestatie correct in te schatten. De privé-belegger die gewend was om in obligaties en spaarboekjes te beleggen, werd in de jaren negentig een ware risicofreak: durfkapitalist, optieschrijver, junk bond-belegger…

Verzekeraars. Naast de massale overname van risico door de kleine belegger, valt ook de metamorfose van de verzekeraars op. Deze sector heeft in zijn zoektocht naar extra rendement heel wat marktrisico overgenomen van de banken. Het valt daarbij op dat Enron veel kraters bij de verzekeraars heeft geslagen. Door zijn afhankelijkheid van de aandelenmarkten, is de sector ook zijn veilige-havenstatus aan het verliezen. Verzekeringsaandelen waren een van de slechtste beleggingen in de afgelopen jaren.

Het verschuiven van risico’s gaat echter nog steeds verder. Hefboomfondsen hebben veel weg van het herverpakken van de marktzaalactiviteiten van een bank. Arbitrage, trading, hedging… Het was vroeger een uiterst belangrijk stuk van de winsten van de banken. Deze opbrengsten schommelen echter zeer sterk en de activiteiten vereisen een zware risicocontrole. Verpakt als hefboomfondsen brengen ze een hoge, vaste en stabiele inkomst en wordt het risico als het ware uitbesteed.

Niettegenstaande dotcom, telecom, Enron en Argentinië heeft de huidige recessie geen grote bankencrisis veroorzaakt. Het mag u niet verbazen. Er schuilt vandaag een bank in ieder van ons. Daarom zijn er geen spectaculaire sterfgevallen, maar wel heel veel gewonden.

Geert Noels [{ssquf}]

De auteur is hoofdeconoom bij het beurshuis Petercam.

Risicovolle jonge ondernemingen worden naar de beurs gebracht in plaats van te rijpen op de balans en op het risico van de financiële instellingen.