Er komt een reformatie aan

De dagen van de oligarchische islam zijn geteld.

Wat betreft het andere deel van zijn verklaring voor de aanval op Amerika, bevond Bin Laden zich in soortgelijk gezelschap. Hij gruwt van de aanwezigheid van Amerikaanse soldaten op de gewijde bodem van Saudi-Arabië. Maar die soldaten zijn daar gekomen om Koeweit te redden van, en Saudi-Arabië te beschermen tegen, Saddam Hoessein. En ze zouden daar niet nog steeds zijn als de meeste Saudi’s die bescherming niet nog altijd wensten. Op beide punten vormen de vrome Bin Laden en de dictator Saddam een raar, en nogal geïsoleerd stel.

Natuurlijk, er is ook die reële, bredere neiging tot woedende, antiwesterse naijver onder moslims. Duizend jaar geleden was de islam een sprankelende beschaving naast het ruige middeleeuwse Europa. Die ruige Europeanen gingen toen over tot de bloedige plundering van hun heilige plaatsen in Jeruzalem en onderworpen uiteindelijk de meerderheid van de islamieten in hun Europese koloniale rijken. Een redelijke grond voor wrok. Maar die Europese rijken zijn een halve eeuw geleden verdwenen. De Verenigde Staten, nu het voornaamste doelwit van de islamitische naijver, heeft enorme macht, maar dat is geen macht die wordt uitgeoefend door middel van koloniale gouverneurs en bajonetten. Het is economische macht, gebaseerd op de werking van een vrijemarkteconomie waarin mensen kopen en verkopen wat ze willen.

Islamitische Renaissance

Het is voor redelijke mensen moeilijk om aan de conclusie te ontkomen dat wanneer de meeste islamitische landen nog altijd arm en machteloos zijn, dit vooral de schuld is van hun eigen incompetente, op eigenbelang gespitste of corrupte heersers en niet van buitenstaanders. Dit is de kern van de zaak. Nogal wat moslims zijn, op grond van deze redenering, tot de conclusie gekomen dat ze hun eigen Renaissance willen. De nuchtere islamitische ‘reveillisten’ _ wat een stuk beter klinkt dan fundamentalisten _ zijn mannen en vrouwen die veel meer over de westerse wereld weten dan hun ouders en grootouders, dankzij televisie, telefoon, het internet en de rest van de hedendaagse afstandvernietigende technologie. Een deel van wat ze zien, staat ze niet aan (te veel seks, te veel nadruk op materiële luxe), maar dat geldt ook voor veel westerlingen. En er zijn andere dingen waar deze reveillisten oprechte bewondering voor kunnen opbrengen. Ze vinden het een goed idee dat regeringen verantwoording moeten afleggen aan de mensen over wie ze heersen. Ze smachten ernaar dat de economieën van de islamitische wereld efficiënter worden, zolang die efficiëntie maar getemperd wordt door compassie. Ze omarmen gaarne de moderniteit zolang ze maar goede moslims kunnen blijven. Ze willen dat meisjes hoofddoekjes dragen, maar die meisjes mogen vrolijk aan de computer werken met die hoofddoekjes om.

Het probleem is dat, om deze dingen te bereiken, een islamitisch reveil de bestaande machtsstructuren van de islamitische wereld moet veranderen. De verstarring die de islamitische politiek zo ondemocratisch maakt, en de islamitische economie zo incompetent, vindt haar oorsprong niet in de koran. In de koran prees God de notie van individuele verantwoordelijkheid aan (“Niemand kan andermans lasten dragen”) en Gods economische opvattingen gingen duidelijk in de richting van de vrije markt. Maar in de eeuwen nadat Mohammed het woord van God op schrift stelde, hebben moslims toegestaan dat de interpretatie van dit woord een zaak werd van de ulama, de kleine, puur mannelijke en min of meer door zichzelf verkozen groepjes geleerden die het monopolie opeisen op de kennis van wat God bedoeld heeft, niet alleen op spiritueel gebied maar ook wat betreft aardse zaken. Theologisch autoritarisme en autoritaire politiek gingen, voorspelbaar genoeg, hand in hand.

Als er een moderne islam komt, zal het door God gegeven recht van elke moslim op individuele verantwoordelijkheid zich moeten bevrijden van de ketenen van deze antieke oligarchie. De islam heeft ook zijn reformatie nodig.

Brian Beedham

De auteur is adjunct-hoofdredacteur van The Economist.

[2002]

Veel moslims hebben genoeg van de geleerden die het monopolie opeisen op de kennis van wat God heeft bedoeld.