En de NMBS, zij klungelde voort

De ijzeren weg heeft dringend nood aan spoormannen en -vrouwen in hart en nieren. Want ook Sabena crashte door een vunzige mix van politieke invloeden en vakbondsterkte.

Fortwursteln. Het is een term die onvermijdelijk opborrelt bij een analyse van de Belgische spoorwegen. Aanmodderen, voort klungelen. Graaf Eduard Taaffe, van 1879 tot 1893 premier van de Oostenrijkse-Hongaarse Dubbelmonarchie, gebruikte de definiëring. Twee decennia later stortte zijn imperium in elkaar, wat leidde tot de Grote Oorlog.

De Belgische spoorwegen zijn in hetzelfde bedje ziek. Een visie voor de langere termijn is er niet. De operaties van de NMBS zijn chronisch verlieslatend. De onderneming kreunt onder een ambtenarenstatuut dat het personeel schabouwelijk duur maakt. Als een privébedrijf zijn werknemers minimaal vijftig dagen vakantie geeft, neemt het daarmee misschien een risico. Maar het kan niet dat de belastingbetaler deze factuur bij een overheidsbedrijf moet betalen.

Is de sanering van de Belgische spoorwegen een gemakkelijke taak? Uiteraard niet. De NMBS is een bijzonder publiek bedrijf, met een grote stoet stakeholders: media, milieugroepen, politici, vakbonden, voogdijministers… En ach ja, reizigers. Allemaal loeren mee over de schouders. De NMBS is een gedroomde scheldpaal.

Toch is dat te weinig als excuus. De spoorwegmaatschappij is miswrongen als constructie. Met een NMBS Holding die ook operationele taken uitvoert, zoals stationsbeheer, informatica, personeelsbeleid, veiligheid. Die onvolmaakte constructie leidt tot onbedoelde spanningen en wrijvingen met de operationele dochters Infrabel en NMBS. Het trio schuift elkaar te vaak de hete aardappel door.

Aan de top van NMBS Holding prijkt een volleerde politicus uit de Wetstraat. Jannie Haek was jarenlang kabinetschef van Johan Vande Lanotte (sp.a). Maar een politiek beest is daarom geen spoorwegman in hart en nieren. Als halfslachtig compromis kwam een onversneden entrepreneur aan het hoofd van de spoordochter NMBS. Marc Descheemaecker kreeg al diverse politieke etiketten toegedicht, van centrum- tot extreemrechts. Het is bedroevend dat vooral de al dan niet vermeende machtstrijd tussen beide kemphanen de media haalt. Maar in deze overheidsinstelling wordt alles en iedereen nog altijd afgemeten en beoordeeld vanuit een politieke kleur.

Dat is bijzonder jammer. Want wie de rekening maakt, weet dat het statutaire personeelsstatuut bij de NMBS hopeloos achterhaald is. Na het internationale reizigersverkeer en het vrachtvervoer, nadert nu de deadline voor de vrijmaking van het binnenlandse reizigersverkeer. In 2017 en uiterlijk 2019 wordt concurrentie toegelaten. Enkel wie de aanbesteding voor bepaalde treintrajecten wint en ze vervolgens uitbaat, mag nog uit de subsidietrog eten.

Misschien zal fortwursteln nog even de schijn hoog houden. Maar de NMBS zal zich moeten aanpassen. Zo niet dreigt ook voor de ijzeren weg het Sabena-syndroom.

Wolfgang Riepl