Elke CEO zijn hofnar

Laten we het vrolijk houden, de waarheid is te triest. In de bestuurskamers van onze, en andere ondernemingen wereldwijd, viert de commedia dell’arte hoogtij. Dario Fo, de linkse rakker met theatergenialiteit, laat in Lu santo jullare Françesco, dat door Europa reist, zien wat wij nodig hebben. Een clown, zoals Franciscus van Assisi, waarover Fo schrijft: de heilige rebel werd 800 jaar geleden geboren en schudde zijn pafferige, corrupte kerk door elkaar.

In 2009, want het werkt, moet een hofnar naast elke CEO, naast elke CFO, naast elke bestuursvoorzitter. Een goed betaalde man of vrouw die ongeremd en onbeschaamd alles mag en moet zeggen tegen zijn superieur. Corporate governance, deugdelijk bestuur, is een natte dweil vergeleken met de kracht van de spot, de lach, het vitriool. Is een secretaris-generaal met ballen een goede hofnar? Neen, want te voorspelbaar, te administratief. Instrueer de nieuwe generatie Vlaamse stand-upcomedians bij Vlerick, UAMS, Lessius en plaats hen op een maatschappelijk nuttigere plaats dan een theater of een komedieshow op de buis. School de potsenmakers van Circus Ronaldo om tot bedrijfsnarren. Of zal het internet de rol van de ongetemde zot overnemen?

Ik ben beschaamd als ik de verhalen hoor over de makke, bange, meegaande bestuurders van de Belgische ondernemingen. Hoeveel mannen en vrouwen hebben daar zitting met moed, een grote mond en zonder vaar noch vrees? Bij debacle na debacle blijkt, en in de toekomst zal blijken, de miezerigheid van veel bestuursgeklets.

Waarom struikelden Fortis, Ethias, Dexia, L&H, GM, WorldCom én het Belgische voorbeeld bij uitmuntendheid: Generale Maatschappij van België, een opgeblazen kikker bereden door scharminkels? Bij GMB en vele bedrijven in België, en elders, waren en zijn er te weinig mensen die de blijde leugens van de bazen aanklagen. Dagdromen vullen het merendeel van de vergaderuren die behoren bij de liturgie van de grote en de kleine bedrijven. Waarom? Omdat de vergaderaars gehuld zijn in onzichtbare sluiers, die hen weerhouden te bijten naar de zoveelste malle plannen. U hebt ook zwijgend vergaderd over de vernieuwing van afdeling zus en fabriek zo terwijl u wist dat zij beter gesloten werden of verhuisden naar Tsjechië. In de politiek is het geen zier beter, zal u weer merken na 7 juni. Wie de koningen van de partijen vleit, wie zwijgt, klimt hoger. Dat is een oude en IJzeren Wet, tot internet kwam.

In 2003 ontvouwde een ex-McKinseyiaan, Paul Verhaeghe, een hofnarrenplan in ‘Sluiers over corporate’, Roularta Books. Belangrijk is wat de houding van de elite en wat de houding van de volgers is, betoogde hij. De interactie tussen die twee leidt al dan niet tot versluiering. De énarques, de oud-studenten van de hogere staatsscholen in Frankrijk, eisen dat je voor hen knielt. Dat beseffen de werknemers én de leiding van Fortis na de overname door BNP Paribas. De mondigheid van de doorsnee-Nederlander ligt veel hoger dan die van 95 procent van de Belgen. De stoute bek van Nederlanders brengt een lagere graad van versluiering mee dan bij Belgen of Fransen en dus een moderner type van onderneming.

Paul Verhaeghe kende de wetten van de cybernetica, de sturingskunde. Die leren dat een motor en zijn besturing twee aparte zaken zijn, met een eigen functie. De hoofdfuncties van een bedrijf zijn doen en denken, de motor en het stuur. Bedrijven zijn in grote mate doeorganisaties, waar het denken ondergeschikt is aan het doen, het denken onrijp en ondemocratisch tot stand komt door de macht van de top, het denken versluierd wordt door de schrik van de directie voor een vrij gesprek en door de schrik van de kaderleden, bedienden en arbeiders om zich ongesluierd te tonen.

Er is geen stelselmatige uitlaatklep voor het ongebonden, sluierloze denken en Verhaeghe schetste een werkbare mogelijkheid op het internet. Elke essentiële vergadering kan daar. Eerst lanceert iemand een stelling in de internetmeeting. Niemand van de deelnemers weet wie de afzender van die stelling is. Iedere stelling verschijnt onder aan het computerscherm en loopt langzaam op het scherm omhoog naarmate andere stellingen worden toegevoegd. Elke stelling wordt blootgesteld aan de ongesluierde evaluatie van alle andere leden van de groep, die het statement kunnen lezen op hun computer. Op basis van haar kwaliteiten wordt de stelling vernietigd, in overweging genomen voor de synthese of opnieuw in de discussie gegooid.

Essentieel is de anonimiteit in deze virtuele discussie. De server moet bijvoorbeeld buiten het bedrijf staan. Door de vrijplaats van een onderneming/organisatie op het internet hoeven de mensen niet meer te zwijgen. Zij brengen hun integriteit naar het bedrijf en niet alleen hun omhulsel, wat een grote energie bevrijdt. Maak plaats voor een échte of een elektronische zotskap. (T)

DE AUTEUR IS VOORZITTER VAN DE ADVIESRAAD VAN TRENDS.

Frans Crols