Een nieuwe Internationale

Trends had een, voor België, exclusief gesprek met Gerhard Schröder. De kandidaat-kanselier van de Duitse sociaal-democraten en de man, die in de opiniepeilingen een stevige voorsprong heeft op de nu reeds legendarische Helmut Kohl. Na 27 september zal hij team kunnen vormen met Tony Blair in Engeland en met Wim Kok in Nederland.

Hannover.

Gerhard Schröder stapt het “blauwe salon” van de Staatskanzlei in Hannover binnen. De huidige deelstaatpremier van Nedersaksen rookt een superdikke, lange sigaar en doet een paar stevige halen. Maar tijdens het uur interview dat hij heeft vrijgemaakt voor zeven journalisten van zeven verschillende landen verbruikt hij nog geen tiende van die sigaar. De kandidaat-kanselier van de Duitse socialisten, de SPD, is overtuigd van zijn overwinning. Op 27 september kan die hem niet meer ontglippen, denkt hij. Alleen vraagt hij zich nog af of de overwinning voldoende groot zal zijn om een coalitie op te zetten, zonder de CDU van huidig kanselier Helmut Kohl, en met de groenen. Op politieke vragen verschijnt er een speelse glimlach rond zijn mond. Deze Schröder beheerst het politieke spel.

Het economische spel is een andere zaak. Duitsland maakt moeilijke tijden door. Het begrotingstekort is pas op de valreep onder de vereiste 3% geduwd. De werkloosheid ligt boven de 11%. In Oost-Duitsland piekt dit onaangename cijfer zelfs naar 19%. Niet voor niets zet Schröder de bestrijding van de werkloosheid vooraan in zijn programma.

Tegelijkertijd toont Schröder zich zeer bedrijfsvriendelijk. Bijna wekelijks zou hij een onderneming bezoeken. In tegenstelling tot zijn vroegere rivaal voor het kandiaat-kanselierschap Oskar Lafontaine, de huidige SPD-voorzitter, rekent Schröder veel op privé-initiatief. Hij wil werk maken van een versterking van de innovatiekracht van de Duitse ondernemingen. Een parallel met ideologiegenoot Tony Blair in Groot-Brittannië. De derde weg van Blair is het Neue Mitte van Schröder.

Maar echt overtuigd zijn de ondernemers niet. “Er bestaat een grote discrepantie tussen wat de heer Schröder zegt, wat in het programma staat en wat zijn partij officieel bekendmaakt,” zegt Thomas Bentz in het Duitse weekblad Focus. Bentz is de voorzitter van de organisatie van zelfstandige ondernemers en voorzitter van het familiebedrijf Melitta (koffiefilters). Bentz: “Veel van Schröders economische verklaringen klinken erg fraai, maar wanneer men in detail gaat, wordt het vaak pover tot gevaarlijk voor de competitiviteit en arbeidsplaatsen.”

De ploeg van Schröder werkt volop aan een regeerprogramma voor de eerste honderd dagen. Net zoals Tony Blair dat deed. Gerhard Schröder verwacht veel van de Bündnis für Arbeit, het sociaal pact van de Duitsers. “De grote actoren moeten samen hun verantwoordelijkheden voor de lange termijn vastleggen,” zegt Schröder. “Er is een eng verband tussen enerzijds de loonafspraken van vakbonden en werkgevers, en anderzijds de overheidspolitiek op het vlak van belastingen en het sociale. Dat samenbrengen is de belangrijkste opdracht van een nieuwe regering.”

U hebt de consensusgedachte uit het Nederlandse model gepuurd, hebt u al eerder verklaard. Is daar nog meer uit te halen?

Ja, in Nederland maakt men een gezamenlijke analyse. Op basis daarvan worden dan strategieën gebouwd. In Duitsland gaan we uit van verschillende analyses van de werkelijkheid. In Nederland heeft men daarvoor een eigen wetenschappelijk apparaat ontwikkeld.

De bereidheid tot consensus en de bereidheid om een gezamenlijke analyse te aanvaarden, zijn de bouwstenen van het Nederlands model. Maar in alle West-Europese landen vind je, in mindere of meerdere mate, informeel of formeel, consensus. Ik geloof dat ontwikkelde industrielanden enkel met een zekere mate van consensus bestuurbaar zijn. Daarom heb ik diegenen die zegden dat het Rijnkapitalisme aan zijn einde is gekomen, niet begrepen.

Is het voor u niet moeilijker om de opvolger van Helmut Kohl te zijn dan voor Tony Blair als opvolger van Margaret Thatcher? Thatcher had al veel opruimingswerk gedaan.

Engeland is zeer economistisch. De deregulering is er zonder omzien doorgevoerd, waarbij de maatschappij ondergeschikt werd gemaakt aan de economie. New Labour heeft zich tot taak gesteld dat maatschappelijke weer beter te doen werken. Het gaat in de eerste plaats om onderwijs en gezondheidszorg.

Duitsland heeft misschien een omgekeerde weg voor zich. In Duitsland bevinden gezondheidszorg en onderwijs zich niet in een dermate verschrikkelijke toestand. Onze opgave zal zijn de bestaande sociale structuur te behouden, ze aan nieuwe economische uitdagingen aan te passen, en te zorgen voor minder overheidsregels in de economie. Waarschijnlijk zullen wij elkaar, samen met de Britten, in het midden treffen. Welke weg de moeilijkste zal zijn, valt af te wachten.

Duitsland of Europa?

Helmut Kohl heeft Duitsland in Europa en de euro geloodst. Geen makkelijke zaak, want emotioneel ligt in Duitsland de vervanging van de mark door de euro zeer gevoelig. Maar Gerhard Schröder kijkt al verder vooruit. Met de vraag of de Bündnis für Arbeit niet op Europees niveau moet gerealiseerd worden, voelt hij zich in zijn nopjes. “Als we dat willen doen, hebben we gelijkaardige overlegstructuren nodig. Maar dat zal enkel op langere termijn haalbaar zijn. Nu moeten we de nationale politieke mogelijkheden uitputten. Hoe verder we nationaal gaan, hoe makkelijker de convergentie wordt. Met de invoering van de euro verdwijnt de nationale mogelijkheid tot een monetaire politiek. Het volgende zal zijn dat de nationale mogelijkheden op andere terreinen – economie, loonafspraken, belastingen… – verminderen.”

Maar voor Schröder blijven de twee niveaus bestaan. “De bestrijding van de werkloosheid op Europees vlak is geen Ersatz voor de nationale politiek. Het Witboek van Jacques Delors is een zinvolle aanvulling van de nationale arbeidsmarktpolitiek.”

Staat u achter de euro of wilt u dit proces verlangzamen?

Neen, want dat laat zich niet verlangzamen. Er is geen terugkeer mogelijk. De strategische topposities zijn bezet, nu moeten we op zoek naar een moeizaam evenwicht. Wat moeten we bijvoorbeeld doen om een meer uniforme vennootschapsbelasting tot een succes te brengen? Zodat de belastingen niet tot een verscherpte concurrentie tussen landen leiden. Op sociaal vlak moeten we naar minimumstandaarden evolueren. Niet alle landen moeten dezelfde sociale standaarden aanvaarden als Duitsland, dat is niet haalbaar. Maar de wedloop naar beneden moet worden gestopt. Er zal concurrentie tussen landen blijven, maar er moet een zinvolle begrenzing komen.

U heeft er al op gehamerd dat Duitsland zijn belangen beter moet verdedigen. Wordt dit het einde van de naoorlogse Duitse bescheidenheid?

De Europese partners willen een zelfbewust Duitsland. Het kan toch niet dat Duitsland in Europa maatregelen mee beslist, naar huis komt en ze dan bekritiseert. Een voorbeeld. De uitbreiding van Europa naar het oosten is een zinvol politiek project ( nvdr – hoewel de Duitse bevolking in een recente enquête zich tegen deze uitbreiding heeft gekant). De SPD staat achter deze uitbreiding. Maar we zullen met de kandidaten moeten onderhandelen over de voorwaarden. In de bouwsector bijvoorbeeld zijn er in Berlijn 30.000 werklozen, maar ook 30.000 illegalen aan de slag. Als dat school maakt in andere sectoren, krijgen we problemen. Dat betekent niet dat het concept van de uitbreiding slecht is, maar er zullen moeilijke onderhandelingen over de voorwaarden aan te pas komen. Onze werknemers willen dat het principe van gelijk loon voor gelijk werk op dezelfde plaats aanvaard wordt. Dumping moet uitgesloten worden. Als we daarin slagen, dan zullen we steun krijgen. Elke joint venture in deze landen is ook een politiek succes. Hoe meer gelijke vrijemarktprincipes, hoe meer het inkomensniveau gelijk is, hoe meer productiviteitsstijging in deze landen, hoe beter dat is voor de Europese integratie. Het is vandaag dat we deze voorwaarden moeten creëren.

GUIDO MUELENAER