Een man met visie

Je wordt er wat moedeloos van. …

Je wordt er wat moedeloos van. Nooit in de geschiedenis zijn er zoveel consultants aan het werk geweest, maar wat ik vooral mis, zijn mensen met visie. Individuen die niet de hype van volgend jaar voorspellen maar een langere termijn voor ogen hebben, tien, twintig jaar. Ze bestaan of hebben bestaan. Dan denk ik dikwijls aan Gustave de Molinari, Belg, liberaal econoom en uitvinder van de arbeidsbeurs. Als overtuigd liberaal geloofde hij rotsvast in de markt, maar hij vond ook dat de vruchten van het nieuwe systeem iedereen ten goede moesten komen.

In het midden van de negentiende eeuw stelde hij vast dat de arbeidsmarkt niet werkte zoals het hoorde. In de ene regio was er sprake van hoge lonen, in de andere waren er werkloosheid en veel te lage lonen. Waarom verplaatsten arbeiders zich niet van de ene naar de andere regio? Om twee redenen. Vooreerst omdat ze niet wisten hoe de arbeidsmarkt in andere regio’s eruit zag. Gebrek aan informatie dus en markten kunnen alleen werken als ze transparant zijn. Daarnaast omdat ze, in tegenstelling tot de werkgevers, niet de middelen hadden om zich te verplaatsen. Voor dat laatste diende zich echter een oplossing aan: de spoorwegen. Voor het eerste moest nog een oplossing worden bedacht.

Al in 1845 had hij een volledig uitgewerkt schema voor een arbeidsbeurs compleet met makelaars, wisselagenten en dies meer. De Molinari stelde zelfs dat deze beurs op dezelfde locatie kon plaatshebben als de effectenbeurs. De arbeidsbeurs kon ‘s ochtends plaatsvinden, de effectenbeurs in de late voormiddag. Centraal in de aanpak stond een publicatie van een Arbeidsdagblad, waarin alle vacatures met de lonen zouden worden gepubliceerd. De stoomtreinen zouden deze bladen gemakkelijk en snel kunnen distribueren. Het was uitdrukkelijk niet de bedoeling dat arbeiders in regio A die kennis kregen van het jobaanbod in regio B, op eigen initiatief de verplaatsing zouden maken. Een te groot aanbod zou immers de prijs weer sterk doen dalen en voor sommigen zou er zelfs geen werk zijn. Deze laatsten zouden dus nutteloos de verplaatsing gemaakt hebben en tijd en geld verloren hebben. Bedoeling was dat voorafgaand een akkoord tussen werkgever en arbeider werd gemaakt. Dat kon via brief en met behulp van de makelaars die binnen de beurs waren tewerkgesteld. Vanzelfsprekend konden arbeiders zich ook rechtstreeks naar de beurs zelf begeven.

Wanneer De Molinari later hoort van de uitvinding van elektrische telegrafie, is hij helemaal niet meer te stoppen. Hij ziet een Europese, zelfs een wereldwijde arbeidsmarkt ontstaan, want via het toenmalige Constantinopel konden de Europese arbeidsbeurzen aangesloten worden op deze van Azië en Afrika. In één van zijn geschriften werkt hij het voorbeeld uit van een rederij die matrozen wil aanwerven in Riga (Letland) tegen een aantrekkelijk loon. Een matroos in Marseille verneemt dit via het Arbeidsdagblad, begeeft zich naar de dichtstbijzijnde beurs en stuurt zijn aanbod per telegram naar Riga. Dezelfde dag komt het antwoord. Indien dit positief is, kan hij de trein op naar Riga. In vijf dagen kan hij bij zijn nieuwe werkgever zijn. De Molinari berekent minutieus hoeveel dit de matroos zal kosten.

Naast zijn vertrouwen in de markt, valt zijn geloof in technologie op. Het ontstaan van spoorwegen en telegrafie is voor hem reeds voldoende om van een Europese arbeidsmarkt te spreken. Op dat punt is zijn voorspelling uiteraard niet uitgekomen. Hij overschatte de impact van de technologie op het maatschappelijk gebeuren. Het bestaan van technologische hulpmiddelen volstond volgens hem om revolutionaire veranderingen op gang te brengen.

Zo’n 150 jaar later weten we dat daar heel wat meer voor nodig is. Of we zouden dat moeten beseffen. Ook de komst van het internet leek voor velen de wegbereider van een Europese arbeidsmarkt. Anno 2001 weten we ook op dat punt beter.

Jan Denys

De auteur is manager Strategisch Arbeidsmarktbeleid bij Randstad.

Het internet leek de wegbereider van een Europese arbeidsmarkt. Anno 2001 weten we beter.